Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî

(d. ?/? - ö. 920/1514)
tekke şairi
(Tekke / Başlangıç-15. Yüzyıl / Azeri)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Doğum tarihi tam olarak bilinmemektedir. Asıl ismi Nimetullah İbn Mahmud Şeyh Elvan’dır. Şeyh Mahmud Nahcivanî’nin oğlu olup Azerbaycan’ın Nahcivan şehrinde doğmuştur. Akkoyunlu sultanı Uzun Hasan’ın hâkimiyeti yıllarında (1467-1478) eğitim almış, Sultan Yakub’un hâkimiyet devrinde (1478-1490) ise Nahcivan medreselerinde ders vermeye başlamıştır.

Nakşibendiye’nin Halvetiye koluna mensup olan Nimetullah Nahcivanî, Tebriz’de bulunan Dede Ömer Ruşenî’nin hasta olduğunu öğrenerek onu ziyaret etmek amacıyla 1487 yılında Tebriz’e gitmiştir. Yaklaşık 10 yıl kadar Tebriz’de yaşamış ve meşhur Kuran Tefsirini de 1495 yılında burada yazmıştır. 1499 yılında Tebriz’den Anadolu’ya geçen Nimetullah, Konya’ya gelerek Akşehir’e yerleşmiş ve 1514 yılında Akşehir’de vefat etmiştir. 1584 yılında Sultan III. Murad döneminde düzenlenen ve “Evkâf-ı Zâviye-i Baba Nimetullah Nahcivanî” başlığını taşıyan vakfiyedeki bilgilere göre Nahcivanî’nin oğlu Mevlana Hacı Ali Çelebi, zaviyenin mütevellisini ve şeyhini tayin edecek ve gerekli tamir ve yenilemeler de kendisinin emir ve görüşü ile yapılacaktır. Bugün bu zaviyeden iz ve eser kalmamıştır (Tosun 2005.109).

Çağının önemli müfessirlerinden ve din âlimlerinden olan Nahcivanî, dinî-tasavvufi eserler yazmıştır. Bu eserlerin çoğu Türkiye kütüphanelerinde bulunmaktadır. Bütün İslami bilimlerde, özellikle tefsir alanında bilgi sahibi olan müellifin Fevâtihü’l-İlâhiyye ve’l-Mefâtihü’l-Gaybiyye adlı tefsiri ve Beyzavî Tefsirine yazdığı haşiyesi meşhurdur.

Eserleri: Nahcivanî, Kuran Tefsirini ve Hidâyetü’l-İhvan adlı eserini Arapça, diğer eserlerini ise Farsça yazmıştır.

1. El-Fevâtihü’l-İlâhiyye ve’l-Mefâtihü’l-Gaybiyye veya Tefsir-i Nimetullah: Arapça yazdığı 2 ciltlik bu eserinde, müellif ilk defa Kuran-ı Kerim’in tamamını tasavvufi esaslar doğrultusunda hiçbir kaynağa başvurmadan tefsir etmiştir. Kuran’ın ilk felsefi tefsiri olan bu eser, müellifin çağdaşları, özellikle mutasavvıflar tarafından çok tutulmuştur.

1495 yılında müellif tarafından tamamlanıp kendi el yazısıyla yazılmış olan Fevatihü’l-İlâhiyye ve’l-Mefâtihü’l-Gaybiyye adlı tefsirin 2. cildi İstanbul’da Topkapı Sarayı III. Ahmet Han Kütüphanesinde 61 numarada kayıtlıdır. Eser 1908 yılında Matbaa-i Osmaniye’de iki cilt hâlinde de basılmıştır. Eserin birinci cildi 579, ikinci cildi ise 540 sayfadan oluşmaktadır.

2. Hidâyetü’l- İhvân: Arapça yazılmış olan bu tasavvufi eser Türkçeye tercüme edilmiştir.

3. Tercüme-i Nakş-ı Füsûs veya Hâşiye alâ Füsûsi’l-Hikem: Muhyiddin Arabî’nin Füsûsü’l-Hikem’ine Farsça yazılmış hâşiyedir. 

4. Mahmud Şebüsteri’nin Gülşen-i Râz’ına yazdığı Farsça manzum şerh: Eser Süleymaniye Kütüphanesi Lala İsmail Paşa 168 numarada kayıtlıdır.

5. Hâşiye alâ Tefsiri’l-Beyzavî: Beyzavî’nin Envârü’t-Tenzilîn adlı eserine yazmıştır. 

Müellifin Tahkikat, Vücudiyye (Risâletü’l-Vücûd), Mecmua-i Letâif, Nikat, Mükâşefe ve Es’ile ve’l- ecvibe adlı risalelerinin de olduğu kaynaklarda geçmektedir. Nimetullah Nahcivani’ye ait olan eserlerin birçoğu kaynaklarda yanlışlıkla Nimetullahî tarikatının kurucusu Şah Nimetullah Velî Kirmanî’ye ait edilmiştir (Tosun 2005:109: Yaşar Kurt 2013: 133).

Kaynakça

Baba Nimetullah Nahcivanî. Şerh-i Gülşen-i Râz. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. Nr: 907.

Bursalı Mehmet Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C.I. İstanbul: Meral Yay.

Hoca Sadeddin (1280). Tacü't-Tevârih. C .2. İstanbul: yyy. 

İbrahim Hakkı Konyalı (1945). Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir. Konya:yyy.

Kurt, Yaşar (1998). Nahcuvanî ve Tasavvufi Tefsiri. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

Kurt, Yaşar (2013). “Nimetullah bin Mahmud”, İslam Ansiklopedisi. C.33. İstanbul: TDV Yay. 132-133.

M. Halil Çiçek (1995). Nimetullah En-Nahcivanî ve Tefsirdeki Metodu. Van: yyyy.

Necdet Tosun (2005). “Osmanlı Dönemi Sufilerinin Fars Dili ve Literatürüne Katkıları ve Bir Örnek Olarak Baba Nimetullah Nahcivanî’nin Şerh-i Gülşen-i Raz’ı”, Ekev Akademi Dergisi. Yıl:9. Kış. 22: 103-110.

Şems, İsmail; Kendli, Gafar (hzl.)(1987). Mehemmedeli Terbiyet. Danişmendân-i Azerbaycan. Bakı: Azerneşr. 

Turan, Abdülbaki (1985). “Baba Nimetullah Nahcivanî ve el-Fevâtihü’l-ilâhiyye ve’l-Mefâtihü’l -Gaybiyye İsimli Tefsiri", Selçuk Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1: 61-76.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. PARVANA BAYRAM
Yayın Tarihi: 13.12.2014
Güncelleme Tarihi: 02.12.2020

Eserlerinden Örnekler


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1PAKİZE İSRAFİL KIZI KULİYEVAd. 1948 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2OTAĞLI/DAĞLI, Ramiz Özlerd. 1925 - ö. 2018Doğum YeriGörüntüle
3BUDAKOVA LAMİYE MEHDİ KIZId. 1984 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4PAKİZE İSRAFİL KIZI KULİYEVAd. 1948 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5OTAĞLI/DAĞLI, Ramiz Özlerd. 1925 - ö. 2018Doğum YılıGörüntüle
6BUDAKOVA LAMİYE MEHDİ KIZId. 1984 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7PAKİZE İSRAFİL KIZI KULİYEVAd. 1948 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8OTAĞLI/DAĞLI, Ramiz Özlerd. 1925 - ö. 2018Ölüm YılıGörüntüle
9BUDAKOVA LAMİYE MEHDİ KIZId. 1984 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10PAKİZE İSRAFİL KIZI KULİYEVAd. 1948 - ö. ?MeslekGörüntüle
11OTAĞLI/DAĞLI, Ramiz Özlerd. 1925 - ö. 2018MeslekGörüntüle
12BUDAKOVA LAMİYE MEHDİ KIZId. 1984 - ö. ?MeslekGörüntüle
13PAKİZE İSRAFİL KIZI KULİYEVAd. 1948 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14OTAĞLI/DAĞLI, Ramiz Özlerd. 1925 - ö. 2018Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15BUDAKOVA LAMİYE MEHDİ KIZId. 1984 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16PAKİZE İSRAFİL KIZI KULİYEVAd. 1948 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17OTAĞLI/DAĞLI, Ramiz Özlerd. 1925 - ö. 2018Madde AdıGörüntüle
18BUDAKOVA LAMİYE MEHDİ KIZId. 1984 - ö. ?Madde AdıGörüntüle