Madde Detay

Adı Hasan bin Mahmûd’dur. Oğuzlar’ın Bayat boyundan olup uzun süre Tebriz’de Dede Ömer Rûşenî Dergâhı’nda hizmet etmiştir. 886/1481-82 yılında Şam hacılarıyla birlikte Hicaz’a gitmiş, orada yazdığı Farsça bir gazelden dolayı Şehzâde Cem’le tanışmış, onun isteği üzerine de o sırada yanında bulunan bir Oğuz-nâme kitabından derlemeler yaparak Osmanoğulları sülâlesini konu alan Câm-ı Cem-âyîn adlı tarihçeyi kaleme almıştır. Câm-ı Cem-âyîn bilinen en eski silsile-nâmedir. Bayatî, eserin mukaddimesinde özellikle Türklük hakkında önemli bilgilere yer vermiş ve Osmanlı padişahlarının şeceresini Hz. Âdem’e kadar götürmüştür. Kitapta Osmanlı padişahlarının isimlerini manalarıyla birlikte açıklamış, ayrıca peygamberler, halifeler ve ünlü hükümdarlardan da söz etmiştir. Cem Sultân’ın Mısır’a dönecek olması sebebiyle eserini bir haftada tamamladığını belirten yazar, daha sonra Mısır’a gitmiştir. Mısır’dayken Cem’in Roma’da başına gelenleri öğrenmiş, bunun üzerine metni tekrar ele almış ve bazı ilâveler yapmıştır. Bursalı Mehmed Tâhir’in (1342: 29) belirttiğine göre sonradan Cem’in Avrupa’dan annesine yazdığı “mufassal ve târîhî bir kasîdesini ilâve ile kasîdeyi tahmîs ve hâtime-i kitâb ittihâz eylemiştir”. Eserin her iki şekli de günümüze ulaşmıştır. Alî Emîrî, Câm-ı Cem-âyîn’i “Nevâdîr-i Eslâf Külliyâtı”nın beşinci kitabı olarak neşretmiştir (Hasan bin Mahmûd-ı Bayatî 1331). M. Fahrettin Kırzıoğlu ise eseri sadeleştirip Nihal Atsız’ın Osmanlı Tarihleri serisinde yayımlamıştır (Bayatlı Mahmud Oğlu Hasan 1949).

Babinger, Franz (1982). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. C. Üçok. Ankara: KB Yay.

Bursalı Mehmed Tâhir (1342). Osmânlı Müellifleri. C. 3. İstanbul.

Hasan bin Mahmûd-ı Bayatî (1331). Câm-ı Cem-âyîn. nşr. Alî Emîrî. İstanbul.

Özcan, Abdülkadir (1992). “Bayatî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: TDV Yay. 220.

Özcan, Abdülkadir (1993). “Câm-ı Cem-âyîn”. İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yay. 43.

Bayatlı Mahmud Oğlu Hasan (1949). Osmanlı Tarihleri I: 5. Câm-ı Cem-âyîn. sad. M. F. Kırzıoğlu. İstanbul: Türkiye Yayınevi.

Câm-ı Cem-âyîn’den

Ben de eytdüm ki sultânumun şi’rinde âlem belki câm-ı Cem olmağla erbâb-ı hâle te’sîri zâhir ve iki beyt ziyâdesi oldugından seb’a-i mu’allâya mu‘âdil idügi bâhirdür. Âkıbet “el-kelâmu yecürrü’l-kelâm” üzere nisbet-i aliyye-i Âl-i Osmân Oğuz’un ekber evlâdı Gün Han ve anun furû’ından Kayı Han’a müntehî oldugı ve sâ’ir silsile-i aliyyeleri, mevcûd bulunan Oğuznâme’den ber-vech-i ihtisâr tesvîd ü îrâdın murâd idindiler.

(Hasan bin Mahmûd-ı Bayatî (1331). Câm-ı Cem-âyîn. nşr. Alî Emîrî. İstanbul. 11.)