Madde Detay

Baykan / Bıkan'ın hayatı hakkında kaynaklarda ayrıntılı bilgi yoktur. Doğum ve ölüm tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, eldeki tek şiirinden hareketle 14. yüzyılda yaşadığı tahmin edilmektedir. Fahrettin Çelik [Kırzıoğlu] Baykan/Bıkan'ın Karslı (Çelik 1937: 25-27) olduğunu söylüyorsa da bu hususa temkinli yaklaşılması gerekmektedir. Çünkü konuyla ilgili destanın dışında elimizde hiçbir belge yoktur. Bilinen ise, Baykan / Bıkan’ın Anadolu sahası Türk âşık şiirinin ilk temsilcisi olmasıdır. 1386 yılında Timur’un Kars’ı işgali üzerine söylemiş olduğu 8 dörtlükten oluşan ve 11'li hece ölçüsüne göre yazılmış şiirindeki anlatılanlara bakılırsa o, bir ordu şairidir. Öğrenimi hakkındaki bilgiler de bir tahminden öteye gitmemektedir. Elde bulunan destandan hareketle eğitimli birisi olduğu söylenebilir.

Baykan / Bıkan’ın ‘eser’ diyebileceğimiz bir çalışması yoktur. Dâsitân-ı Sukut-ı Kars adlı destanı ise 1937 yılından bu yana bilinmektedir (Çelik 1937: 25-27). 11 heceli ve 8 dörtlükten oluşan destandan hareketle Baykan / Bıkan’ın edebî kişiliği hakkında bilgi vermek çok zordur. Bununla beraber Baykan /Bıkan'ın Dâsitân-ı Sukut-ı Kars adıyla bilinen destanında Timur’un Kars Kalesi’ni kuşatması sırasındaki olaylar anlatılırken, Eski Anadolu (kapug, hamı, eydür…), Azerbaycan (uca, oh…) ve bölgesel dil özellikleri (tofrak) kullanılmıştır. Baykan’ın şiirinden anlaşıldığı kadarıyla dili durudur. Destanda, Timur'un Kars Kalesini kuşatması, kale komutanın emri üzerine askerlerin Timur güçleri üzerine ok ve taş atmaları, çocukların feryatları, kalenin teslim edilmesi isteği, "Kağan-ı Tatar" olarak bilinen Timur'un şehirde taş taş üstünde bırakmaması, zalimlikte Firavun ve Cengiz Han'la eş olması ve yerli halka yapılan çeşitli işkenceler anlatılmaktadır. Destanda bir divan şairindeki kadar olmasa da edebî sanatlara da yer verilmiştir.

Alptekin, Ali Berat, Saim Sakaoğlu (2006). Türk Saz Şiiri Antolojisi (14-21. Yüzyıllar). Ankara: Akçağ Yay.

Çelik (Kırzıoğlu), Fahrettin (1937). “Tanıyabildiğimiz Karslı Eski Bir Âşıkımız: Altı Yüz Yıl Önce Yaşamış Olan Baykan”. Doğuş 6 (47) Sonteşrin 1937: 25-27.

Dizdaroğlu, Hikmet (1982). “Türk Saz Şiirinde İlk Örnekler”.  II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. C. 2.  Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Dizdaroğlu, Hikmet (1980). “Türk Saz Şiirinin Sorunları”. Köz 1 (3) Şubat: 3-4.

Sakaoğlu, Saim (1989). “Türk Saz Şiiri”. Türk Dili (445-450) Ocak-Haziran: 111-112.

Sakaoğlu, Yurdanur (1984). “İslamiyet'in Kabulünden Sonraki İlk Halk Şairleri.” Halk Kültürü 1 (2) 1984-2: 93-105.

Dâsitân-ı Sukut-ı Kars

Bu yıl kıştan keçip bizim yazımuz

Çağır (çığır) bülbül güle yetmez nazımuz

Düşüp can kaydına itdük özimüz

Çü Kars ögin alıp Kağan-ı Tatar

Olar kûsa vurur haçan sûr çalar

Kopar yevm-i kıyâm yüreğ(i)miz çalar

Yol dilerler şehrin içre geçerler

Han buyurub: Hamı kes oh daş atar

Kalana bedene olar daş vurur

Zafer bulmaz kapug ögnünde durur

Laçın yuvasına ilanlar yörür

Bala avazesi semanı tutar

Çok iltimas kıldı Han’a o Aksag

Kalangızı teslim eylen der yoksag

Ulugnuz kırılır kiçigniz tutsag

Olur leşkarıma derim şehri çatar

Kalana güvenib reddeyledi Han

Dedük yurt uğruna feda baş ü can

Bu haber mel’una yetdügni zaman

Leşkarını yurtlattı kapugna batar

Terkinde aşdılar kala kapusın

Zulumkârlar yıhdı (yahdı) şehrin yapısın

Batırdılar saray eyvan napusın

Tikili taş yohdu tofrağa katar

Zulumda tay olmaz Firavn ü Cengiz

Ahsağ’a topluyub bir derya dengiz

Misal bedkâr leşkarla gena (gene) Cengiz

Hayıf imâratnı çağanı satar

İşimiz kalıbdı uca Tangrı’ya

Baykan (Bıkan) eydür: Günüm yetdi songrıya

Devrüsünde yatırdılar kangrıya

Zalım Tatar hamı fidanı çatar

Sakaoğlu, Yurdanur (1984). “İslamiyet'in Kabulünden Sonraki İlk Halk Şairleri”. Halk Kültürü 1 (2): 93-94.