Madde Detay

Kırıkkale’de dünyaya gelen Dağıstan Çetinkaya, ortaokulda askeri okulu kazanıp İstanbul’a gelince Babıâli’yle tanıştı. Ortaokul yıllarından itibaren Türkiye Çocuk Dergisi, Diyanet Çocuk Dergisi ve Tercüman Çocuk Dergisi gibi dergilere karikatürlerini gönderdi. Bu işe 1985’te Yeni Asya Gazetesi’nin çıkardığı Can Kardeş çocuk dergisine bant karikatürler çizerek başladı. Daha sonra çizgi romanlarla bunu sürdürdü. Askeri okulu bitirmesine, rütbe almasına bir ay kala Çetinkaya, içinde bulunduğu durumdan hoşnut olmadığının ve gelecekte bu işi yapmak istemediğinin farkına vardı. Bir hafta sonu okuldan ayrılıp üç hafta geri dönmedi. Üç haftanın sonunda da altı aylık bir hapis cezasının ardından okuldan kovuldu. Bu olayı “Böylelikle profesyonel çizim hayatına adım atmış oldum.” şeklinde aktarır.

Mimar Sinan Üniversitesi sınavlarına girip dokuz yıl bu okulda eğitim alıp 1998 yılında mezun oldu. Karikatür bölümü olmadığı için grafik bölümünü okudu. 1993 yılında Karikatür ve Mizah Müzesinde ilk kişisel sergisini açtı. Taksim Sanat Galerisi, Toprak Bank Sanat Galerisi ve Beyoğlu Belediyesi Sanat Galerisinde kişisel sergiler açmaya devam etti. Karikatür, illüstrasyon ve grafik tasarımları Gırgır, Hıbır, Ustura, İzlenim, Yeni Asya, Hürriyet, DMG Magazines gibi yayın organlarında yayımlanan sanatçının bir çok eseri bulunmaktadır. 1990, 1993 ve 2002 yıllarında Nasrettin Hoca ve Simavi Uluslararası Karikatür yarışmalarına katılarak ödüller alan Çetinkaya, hem çocuklar için hem de yetişkinler için çizmektedir.

Çizmeyi hayatının merkezine yerleştiren sanatçı, kendini çizimleriyle daha iyi anlattığını dile getirmektedir. Yaşadığı en zor dönemde bile çizmeyi sürdürdüğünü bunu meslek olarak değil duygu olarak yaptığını, “En zor dönemim, annemin vefat ettiği 1991 yılında iki hafta eve kapandım ve hiç çıkmadım, o zamanlar sürekli çizdim; neyi çizdiğimi bile bilmeden… Ölümü, o duyguyu, o acıyı bir anlamda çizgiyle paylaştım.” şeklinde ifade etmektedir (Dağıstan Çetinkaya, Demirci görüşmesi, 18 Şubat 2009: 21). Çizgileriyle birçok karikatüre, çizgi romana ve çocuk kitabına hayat veren önemli değerlerimizden olan Dağıstan Çetinkaya, güldürmenin, eğlendirmenin yanında düşündüren bir tarza sahiptir. Çocuk kitaplarında yazarlar kadar çizerlere de büyük iş düştüğü görülmektedir. Çizer Çetinkaya’nın kendine ait kitaplarının olmasının yanında onlarca çocuk kitabını da resimlediği bilinmektedir.. Mevlâna İdris Zengin, Melek Çe, Burhan Eren ve H. Salih Zengin kitaplarını resimlediği yazarlardan birkaçıdır. Örnek olarak bakıldığı zaman Mevlâna İdris Zengin, 1998 yılında çocuk edebiyatı ödülünü aldığı Korku Dükkânı adlı kitabında, her insanda olan veya olması muhtemel korkuları sayfalara aktarmıştır. Bir sayfada korkuya ait ortalama 5-6 satır cümle yer alırken geriye kalan alanlar Çetinkaya’nın o korkuyu resmetmesi ile süslenmiştir.

Çetinkaya’nın arkadaşlık ilişkilerinde sadakat, yardımlaşma, hoşgörü gibi konulara, kurgularında yer verdiği görülmektedir. İyilik yap iyilik bul, çalışmak faydalı, boyundan büyük işlere kalkışma, kimliğini kabullen, hayatı/ yaşamayı sev, ön yargılı olma gibi birçok örtük iletilere çizgi romanlarında yer verilmiştir. Özellikle yardımlaşma hususunu hem örtük hem de doğrudan ileti olarak birçok defa ele aldığı görülmektedir. Örtük ileti olarak bakıldığı zaman Ufak Şeyler kitabında sadece çizimlerle, ayakkabı boyacılığı yapan bir çocuğa, yardım etmek için gidip kasıtlı olarak çamura basıp ayakkabılarını kirleten çocuk karakterin, boyacı çocuğa ayakkabılarını boyatıp emeğinin karşılığını maddi olarak verdiğini görmekteyiz (1D-4D). Yardımlaşma unsurunun doğrudan ileti olarak aktarılması ise Çetinkaya’nın hem yazıp hem çizdiği Keli ve Dimi kitabının sonunda, “İmdaaat! Keliii! Nerdesiin! Yetiiş. Söz bundan böyle imdaat dileyenin imdadına koşacağım.” (s. 69) şeklindeki söylemlerinden anlaşılmaktadır. Ayrıca alay etmek, lakap takmak gibi davranışları sergileyen karakterler cezalandırılarak, bunları yapmamanın doğrudan ileti olarak sunulduğu da görülmektedir. Keli ve Dimi adlı çizgi romanında sürekli karşıdaki karakterin yaptığı hayvan resimlerini alay ederek eleştiren çakal karakterin cezasını, “Bak tam senin istediğin gibi köpek Dimi. Ve de çok sinirli Dimi. Başkalarının yaptığı işle dalga geçmek neymiş, onu gösterecek kadar gerçek!” (s. 57) şeklinde dile getirmiştir. Bunun dışında aynı kitapta arkadaşlarına fiziksel görünümlerinden ötürü lakap takan Dimi’ nin, okul hayatında lakap takıp arkadaşlarını kırdığı gerekçesiyle onların oynadıkları oyunlara alınmaması ve yalnızlaştırılma ile cezalandırıldığı görülmektedir (s. 74). Yer yer coğrafi bilgiler de bulunmaktadır. Böcekistan kitabında yağmur ormanları yağış alır, dağın zirvesi rüzgârlıdır gibi söylemler görülmektedir (s. 64-67).

Sanatçının hem yetişkinler için hem de çocuklar için çizmesinin yanında, hedef kitlesi çocuklar olduğu zaman daha özgür ve rahat olduğu, “Çocuklara çizerken tıpkı bir çocuk gibi, bir çocuğun eline kâğıt alıp çizmesi gibi rahatsınız. Çünkü çocuğun size yaklaşırken bir ön yargısı, bir ön kabulü yok. Çocuk dünyası belli şablonlarla, belli kriterlerle sınırlanmamış, çok uçsuz bucaksız, sizin hayal dünyanıza karşılık gelen bir dünya aslında. Orada istediğiniz kadar hayallerinizi palazlandırabilirsiniz.” (Dağıstan Çetinkaya, Demirci görüşmesi, 18 Şubat 2009: 10) ifadelerinden anlaşılabilmektedir. Hedef kitlesinin özelliklerinin bilincinde olan sanatçımızın, ihtiyaçları olan bu unsurları çocuklar için ele aldığı çalışmalarında görülmektedir. Çocukların merak duygusu, oyun oynama isteği ve bağımsız hareket etme isteği gibi unsurları aile özelinde anne-çocuk ve baba-çocuk ilişkilerini de konu olarak yazıp çizdiği gözlemlenmektedir. Oyun oynamak, çamura batmak, korkmak, kaçmak, gezmek, merak etmek çizgi romanlarının vazgeçilmez ögelerindendir. Merak duygusu daha çok gezip görmediği yerlere hissedilen duygu olarak ele alınmıştır. Çocukların okurken kendilerinden parçalar bulabileceği ve çizimleriyle büyüleneceği çizgi romanlarda, karakterler başlarına gelen zorlukları ya tek başlarına ya da çevresindeki insanlardan yardım alarak aşmaktadırlar. Sorunları tek başlarına çözdükleri olayların çokluğunun yanında çevreden gelen yardımlar genellikle arkadaş merkezlidir (Böcekistan, s. 49). Sorunların çözümünde aile aktif olarak rol almamakla birlikte, olayların sonunda sığınılan bir liman olarak ele alınmıştır. Problemleri çözmek için çaba göstermelerinin yanında bazen de olayların çözümsüzlüğünde duaya başvurulduğu görülmektedir (Keli ve Dimi, s.15).

Kurgularda karakterler genellikle hayvanlardır. Hayvan merkezli, duygular ve olaylar anlatılmaktadır. Merak eden, oyun oynayan, koşan, düşen genellikle çocuk hayvan karakterlerdir. Hayvan karakterler arasında çocukların hemen hepsinin bildiği çoğuyla doğada karşılaşabileceği türden hayvanlar bulunmaktadır. Çevresinde yer alan hayvan karakterlerin yaşadıkları olaylarla kendi hayatını bütünleştirmesi küçük okurlar için daha kolaylaştırıcı bir etken olabilir. Çekirge, tırtıl, karınca, sümüklü böcek, salyangoz, gübre böceği, atom karınca, uğur böceği, tavşan, örümcek, leylek, baykuş, çakal, sinek ve yılan bu hayvanlara örnektir. Hayvanların yanında insan karakterlere de yer verilmektedir. Çocuk odaklı olan karakterler genellikle aileleriyle boy göstermektedir. Anne ve babalar çocuklarının güvenliğinden, sağlığından sorumlu roller olarak karşımıza çıkmaktadır. Ufak Şeyler kitabında, ele alınması zor olan ölüm konusunu yaprak özelinden ele alan büyükbaba-torun diyaloğu (s. 40) haricinde ata olarak büyükanne-büyükbaba rolleriyle pek karşılaşılamamıştır.

Çocuk edebiyatında öğreticilik ön planda olmamasına karşın kitaplardaki karakterler aracılığıyla evrensel değerlerin kazandırılması önemlidir. Çalışkanlık, paylaşma, sadakat ve merhamet gibi evrensel değerlere eserlerde yer verilmiştir. Değerler eğitiminin yanında Keli ve Dimi adlı kurguda duygu eğitimi kapsamında merhamet duygusunu harekete geçirebilecek kimi söylemler de bulunmaktadır (s. 6).

Çetinkaya'nın dili çocuk okurların günlük hayatta karşılaşabilecekleri dile oldukça yakındır. Çocukların bilemeyecekleri kelimeler hiç denilecek kadar az ve anlatımı da bir o kadar yalındır. Çizgi romanların 5-6 sayfada bir hikâye değiştirip başka karakterlerle başka hikâyelere geçmesi veya aynı karakterlerin farklı olaylar yaşaması da okuma etkinliğini keyifli hale getirmektedir. Böcekistan kitabında ön plandan olan hayvan karakterlerin çeşitli özellikleri de yer yer ele alınmıştır. Söz gelimi Böcekistan kitabında örümceğin hayvanları ağlarıyla avladığı (s. 49), salyangozların kabuklarının onları koruduğu (s. 43), tırtılların gelişip kelebek olduğu (s. 34) bahsedilen özelliklerdendir. Kitaplarında bir cümlede genellikle 10’dan fazla kelime kullanmaması dikkat çekmektedir.

İçerik özelliklerine bakıldığı zaman çocuk gerçekliği ilkesini benimsendiği görülen kurgularda resimler, sayfaya yerleştiriliş, ciltleme tekniği, kapak kalitesi, kâğıt kalitesinin ustaca ele alındığı görülmektedir.