Madde Detay

Hokand hanlarından olan Ömer Hân, son dönem Çağatay Türkçesi ile şiir yazmış hanedan mensubu şairlerdendir. Asıl adı Saîd Muhammed Ömer’dir. Babasının adı Narbuta, ağabeyi ise Alim Han’dır. Orta Asya’da son Şibanlı hükümdarı olan Abdullah Han (1583-1598) ve oğlu Abdülmümin’in (ö. 1598) vefatından sonra oluşan siyasî boşluk neticesinde ortaya üç hanlık çıkmıştır : Buhara, Hive ve Hokand hanlıkları. Hokand Hanı olan Ömer Han'ın gençlik çağları han sarayında geçti. Medresede eğitim gördü. Ağabeyi Âlim Han, ona 1807-1808'de Fergana hakimliğini verdi. Ömer Han, Fergana'da hakim iken, Endican hakiminin kızı ve daha sonra Nâdire mahlasıyla şiirler yazacak olan ünlü şaire Mahlar Ayim'le evlendi. Beklenmedik bir biçimde ölümü üzeri (l822 yerine oğlu Muhammed Âli geçti.

XIX. yüzyılda Hokand hanlığını yöneten Ömer Han ülkesinin bayındırlığı ile ilgili önemli faaliyetlerde bulundu. O, Çağatay edebiyatına önemli katkılarda bulunan bir hâmî ve aynı zamanda Çağatayca şiirler yazan bir sanatçı idi.  Emîr ya da Emîrî mahlasıyla Nevâyî etkisinde şiirler yazdı. Bunların bir kısmı Farsça’dır. Bu şiirleri bir divanda topladı. Şiirleri Türkistan’da çok sevilmiş, bestelenip okunmuştur. Ömer Han’ın oğlu Muhammed Âli de edebiyatla ilgilendi. Kaynaklarda, Muhammed Âli’nin Çağatayca bir Leyla ile Mecnun kaleme aldığı ama tamamlayamadığı kaydedilmiştir (Eckmann 1996: 208-243).

Özbekistan kütüphanelerinde çok sayıda nüshası olan Emîrî divanı, Taşkent ve İstanbul’da altı, İstanbul’da ise iki defa basılmıştır. Üzerinde bilimsel çalışmalar da yapılmıştır. Bu divan pek çok araştırıcı tarafından 15. yüzyıl şairi Yusuf Emirî divanı ile karıştırılmıştır. Divan’da klasik şiirin çeşitli örneklerine ait 381 şiir yer alır. Bunların içinde 24 adet tuyug ve musammatlar dikkat çeker.

Aslan, Üzeyir (2011). “Han Şair Emîrî’nin Musammatları”. MTAD 8(1): 42-51.

Emîr, Ömer Han (1884). Kitab-ı Divan-ı Emîr ve Mecma’u’ş-şurâ-yı Asya-yı Vustâ. İstanbul.

Hofman, H. F. (1969). Turkish Literature A Bio-bibliographical Survey. Part I. V. 3. Utrecht: The Library of the University of Utrecht.

İpekten, Haluk ve Mustafa İsen (1997). Basılı Divanlar Kataloğu, Ankara, Akçağ Yay.

İsen, Mustafa, Ali Fuat Bilkan, Tuba Işınsu Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay.

Kadirova, Mahbube (1972). Emiriy Devan. Taşkent: Fen Neşriyatı.

Karaağaç, Günay (hzl.) (2003). Janos Eckmann, Çağatayca El Kitabı. Ankara: Akçağ Yay.

Karasoy, Yakup (1998). Şiban Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: TDK Yay.

Kocasavaş, Yıldız (2003). Yusuf Emîrî Divanı. İstanbul: Çantay Kitabevi Yay.

Köktekin, Kazım (2007). Yusuf Emîrî Divanı. Erzurum: Fenomen Yay.

Özönder, F. Sema Barutçu (2000). “Doğu Türk Yazı Dili Edebî Çevresi ve Timür”. JOTS 24(III): 289-294.

Tanç, Mustafa (1994). Ömer Han Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.

Tuyuğ

Ey köngül bu keçe ol ay sarı bar

Âh otın yarutma kim ağyârı bar

Tohm-i mihr ektim muhabbet bâğıda

Derd berg açtı vü gam keltürdi bâr

(İsen, Mustafa, Ali Fuat Bilkan, Tuba Işınsu Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay. 375.)