ENÎS, Receb Dede

(d. ?/? - ö. 1147/1734)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Receb'dir. Edirne'de doğdu. Gülşenî tarikatına mensup sipahi Halîl (ö. ?) adlı birinin oğludu. Çocukluğunda İbrahim Efendi adlı bir cilt ustasının yanında çıraklık yaptı. Sonra tahsil için İstanbul'a geldi ve Yenikapı Mevlevihanesi'nde yetişti. Bunu müteakip, Edirne'ye dönerek Neşâtî Dede (ö. 1085/1674)'ye intisap etti. Sonra tekrar İstanbul'a gelerek, Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi Kârî Ahmed Dede (ö. 1120/1708)'ye bağlandı. Onun Mesnevî derslerini takip etti ve bu mevlevihaneye mesnevihan oldu. Şeyhi Kârî Ahmed Dede'nin ölümü üzerine Kasımpaşa Mevlevihanesi'ne şeyh tayin edildi. Edirne Muradiye Mevlevihanesi şeyhi Neşâtî Dede'nin vefatından sonra bu dergâhın şeyhliğine getirilen Seyyid Muhammed Ârif Dede'nin ölümü üzerine, 1095/1683 yılında Edirne Mevlevihanesi şeyhliğine atandı. 60 yıl burada şeyhlik yaptı. Vefatında Edirne Mevlevihanesi'ne gömüldü. Vefat tarihini Fatin, Şemseddîn Sâmî, Mehmed Süreyyâ, Esrâr Dede, 1147/1734; Bursalı Mehmed Tâhir 1145/1732; Râmiz, Nâ'il Tuman ve Mecelle, 1146/1733 olarak gösterirler. Galatalı Hâfız, Enîs Receb Dede'nin vefatına "Kürsî-i cennetde Mevlânâ Enîs ola" (1147) mısrasını tarih düşürmüştür.

Enîs'in mürettep Dîvân'ı vardır. Enîs'in Dîvân'ında yer alan şiirleri tasavvufi ve hikemi niteliklidir. Şiirlerinde Fuzûlî, Nâ'ilî, Vecdî, Nef'î tesirleri görülür. Yaklaşık 1550 beyti ihtiva eden Dîvân, Edirne Valisi Ahmet İzzet Paşa tarafından 1890 yılında bastırılmıştır. Ayrıca Adem Ceyhan tarafından Dîvân'ın tenkitli metni yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (1990). Kaynaklar, Enîs'in Farsça bilgisinin iyi olduğunu söylerler. Devrinde şeyh olarak büyük ilgi gören Receb Dede, mutasavvıflığı kadar, şair olarak da dikkat çekmiştir. Şiirlerinde daha çok tasavvufi düşüncelerini ve Mevleviliği dile getirmiştir. Bu şiirlerin bazıları didaktik, bazıları liriktir. Enîs Receb Dede, Mevlevi çevrelerinin takdirini kazanmış meşhur bir şairdir.

Kaynakça

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1998). İsmail Beliğ Efendi, Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eş'âr. Ankara: AKM Yay. 24.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî (Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye). C.1. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 442.

Ali Enver (1309/1891). Semâhâne-i Edeb. İstanbul: Âlem Matbaası. 10-12.

Canım, Rıdvan (1995). Edirne Şairleri. Ankara: Akçağ Yay. 374-379.

Ceyhan, Adem (1990). Enîs Recep Dede, Hayatı, Eserleri, Divânı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safayî Efendi Tezkire-i Safayî. Ankara: AKM Yay.

Derin, Fahri Çetin (hzl.) (1978). Hâfız Hüseyin Ayvansarayî, Vefeyât-ı Ayvansarayî (Vefeyât-ı Selâtin ve Meşâhir-i Ricâl). İstanbul. 52.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Ramiz, Âdâb-ı Zurefâ. Ankara: AKM Yay. 4.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1936 - 1945). Türk Şâirleri. İstanbul: Bozkurt Matbaası.

Fatin (1271). Hâtimetü'l-Eş'âr. İstanbul. 20-21.

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkere-i Şu'arâ-yı Mevlevîyye. Ankara: AKM Yay. 24-28.

İnce, Adnan (2005). Tezkiretü’ş-Şuara - Salim Efendi. Ankara: AKM Yay.

İsen, Mustafa vd. (hzl.) (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 114.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2000). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. C.1. Ankara: Bizim Büro Yay. 32-33.

Müstakimzâde Sa'dettin Efendi. Mecelletü'n-Nisâb. TDK. Ktp. / F.K. 37. vr. 121b.

Nail Tuman. Tuhfe-i Nailî. MEB Yayınlar Dairesi Başkanlığı Nüshası. Nr. B / 870, 1 / n.282.

Şemseddin Sami (1996). Kâmûsu'l-Âlâm. Ankara: Kaşgar Neşriyat.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. NİLGÜN AÇIK ÖNKAŞ
Yayın Tarihi: 25.07.2013
Güncelleme Tarihi: 22.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Dîvân

Gazel

Mahabbetle ezel ahde duranlar Mevlevîlerdir

Basîretle bugün yarın görenler Mevlevîlerdir

Be-sûret mefhar-i âlem be-sîret mazhar-ı esmâ

Dü-âlem zevk-i sultânî sürenler Mevlevîlerdir

Rızâ-yı Hak Te'âlâla muhâlif olma havfından

Murâdu'llahı ehlinden soranlar Mevlevîlerdir

Sabah-ı mahşere nisbet çü şeb târîk-i âlemde

Görünen şey'i hâb-âsâ yoranlar Mevlevîlerdir

Enîsâ zühd-i bâridle yasılmış yayını aşkın

Kemend-i zûr-ı himmetle kuranlar Mevlevîlerdir

Canım, Rıdvan (1995). Edirne Şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları. 377.

Gazel

Âşinâ-yı rûh-ı kudse hâlet-efzâdur semâ'

Teşnegân-ı bezm-i 'aşka şevk-bahşadur semâ'

Beyt-i ma'mûrun tavafı sırrına 'ârif 'ukûl

Hayret-efzâ-yı melâ'ik sırrı-ı Mevlâ'dır semâ'

Her tarîk âyîni bâ'isdir vusûl-i Hakka lîk

Ehline ma'lûmdur ol katre deryâdır semâ'

Bir kademde devresin tekmîl ider perkâr-veş

Reşk-i çarh-ı mâh-tâb çarh-peymâdır semâ'

Dil safâ-cûy-ı ziyâ-yı mihr ise her dem Enîs

Çarh-ı 'aşka âfitâb-ı 'âlem-ârâdır semâ'

(Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Ramiz, Âdâb-ı Zurefâ. Ankara: AKM Yay. 4.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Nurgül Ateşd. 18 Ekim 1977 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2MESTÎd. ? - ö. 1495-1500 ?Doğum YeriGörüntüle
3LEBÎB, Ahmed Lebîb Efendid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4Nurgül Ateşd. 18 Ekim 1977 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5MESTÎd. ? - ö. 1495-1500 ?Doğum YılıGörüntüle
6LEBÎB, Ahmed Lebîb Efendid. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Nurgül Ateşd. 18 Ekim 1977 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8MESTÎd. ? - ö. 1495-1500 ?Ölüm YılıGörüntüle
9LEBÎB, Ahmed Lebîb Efendid. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10Nurgül Ateşd. 18 Ekim 1977 - ö. ?MeslekGörüntüle
11MESTÎd. ? - ö. 1495-1500 ?MeslekGörüntüle
12LEBÎB, Ahmed Lebîb Efendid. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
13Nurgül Ateşd. 18 Ekim 1977 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14MESTÎd. ? - ö. 1495-1500 ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15LEBÎB, Ahmed Lebîb Efendid. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Nurgül Ateşd. 18 Ekim 1977 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17MESTÎd. ? - ö. 1495-1500 ?Madde AdıGörüntüle
18LEBÎB, Ahmed Lebîb Efendid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle