Madde Detay
GARÎBÎ, Huşal
(d. ?/? - ö. ?/?)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Çağatay)
ISBN: 978-9944-237-86-4
19. yüzyılın
başlarında Kaşgar’da doğduğu tahmin edilmektedir. 2017 yılında Garîbî Divanı
üzerine çalışma yapan G. M. Molotova (2017: 289) Garîbî’nin
doğum tarihine dair ebced hesabına dayanarak “Garîbî” isminin 1212/1797 yılına
denk geldiğini ileri sürüp şairin bu tarihte doğduğunu düşünmektedir. Kaşgar
Medresesi’nde dönemin ünlü müderrislerinden matematik, astronomi, tıp, mantık,
edebiyat ve felsefe derslerinin yanı sıra İslam dinine ait dersler aldı.
1242-1243/1827 yılında Kaşgar’da gerçekleşen Cahangir Hoca Ayaklanması
nedeniyle Hocası Mevlevi Hoca Muhemmed Ahun ile birlikte Kokant’a kaçtı (Osman
vd. 2005: 498; İmincan 1996: 250). Molotova (2017: 289),
Garîbî’nin Kokant Hanlığıʼna (Hokant Hanlığı 1709-1876) geçtiği zaman 30
yaşında olduğunu belirtmektedir. Vefat tarihi bilinmemektedir.
Özbekistan
(Fergana)’da uzun yıllar sürgün hayatı yaşayan şair, şiirlerini burada kaleme
aldı. Bilinen tek eseri Külliyât-ı Garîbî'dir. 1261/1845 yılında
yazılan bu eserde 271 gazel, 53 mesnevi, 37 rubai, 14 muhammes, 14 sakiname, 3
müstezad, 31 kıt’a yer alır. Toplam 424 şiirin yer aldığı eserin dört nüshası
bulunmaktadır. Bir nüshası Özbekistan Fenler Akademisi Ebu
Reyhan Biruni Şarkşünaslık Enstitüsü Kolyazmalar Fonundaki 11409 numarada, bir nüshası
Encan oblastında Zahiridin Muhemmed Babur Kütüphanesi Nadir Kitaplar kısmında, bir
nüshası
Tacikistan Cumhuriyeti Pencikent şehrinde yaşayan Şadman Vahid’in (Vohid) şahsî
koleksiyonunda, bir diğer nüshası ise Astanaʼdaki Millî Kütüphanenin Kitap Müzesinde
yer alan 4698 numarada bulunmaktadır
(Utuk vd. 2006: 28-29; İmincan 1996: 251; Tynyshbay 2019: 6). Eser
üzerine Calilov (1989), Süleymenov (2016) ve Molotova
(2017) çeşitli çalışmalar yapmıştır. Türkiye’de ise Garîbî Divanı’nın Astanaʼdaki Millî Kütüphane Kitap
Müzesinde yer alan 4698 numaralı yazma nüshası Tynyshbay (2019) tarafından
yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Çalışma 1a-57a arasında yer alan şiirlerin
çeviri yazı metni, dil bilgisi incelemesi ve dizin-sözlük bölümünden
oluşmaktadır.
Şiirlerinin büyük bir kısmında vatanına duyduğu
özlemi dile getirirken dilindeki Arapça ve Farsça kelimelerin özellikle bu
sahanın edebî metinlerinde çok fazla karşılaşılmayan kelimeler olmasıyla da
çağdaşlarına göre sıra dışı bir üslup özelliği gösterdiği söylenebilir
(Tynyshbay 2019: 17).
Kaynakça
Calilov, A. (1989).
“Hoşhal Garibi Hakkıda Yengi Malumatlar”. Bulak 26: 122- 124.
Ehmidi,
İmincan (1996). Uyğur Edebiyati Tarihidiki Namayandeler. Ürümçi:
Şincan Halk Neşriyatı.
Molotova, G.
M. (2017). “Divan” Huşhala Garibi – Obrazets Sufiyskoy Poezii XIX Veka”.
Materialı Mejdunarognoy
nauçno-praktiçeskoy konferençii Duhovno-istoriçeskiye svyazı narodov İrana i
Stran Tsentral’noy Azii, Almatı: 15-16 Mayıs 2017. 286-295.
Osman,
Ğayretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki
Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı.
Süleymenov,
R. B. (2016). Külliyati Huşhal Garibi.
Almatı: Şarkşünaslık Enstitüsü.
Tynyshbay,
Nurbike (2019). Garibi Divanı (1a/05-57a)
(Dil Bilgisi İncelemesi-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans
Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam,
Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3.
Pekin: Milletler Neşriyatı.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: FATİH BAKIRCIYayın Tarihi: 09.12.2020Güncelleme Tarihi: 09.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Körgüzüp yüz
körmedim bir mihr-i cânândin vefâ
Ne deyin
cânânni uşbu körmedim cândin vefâ
Turfedur
kilma vefâ ümmîd bes deyr ehlidin
Kimge kilğay
mihr körgey kim kişi andin vefâ
Ekil cân
aldi vefâliğ râhi bir metlubğe
Körmegey
râh-i telebde nefs-i şeytândin vefâ
Bolmiş ol
şâm-i ecel umrun küni olturğusi
Bolmağay kim
uşbu vekitde mihr-i tâbândin vefâ
Ömrüm ötti
ehd-i vesl ümmîd eylep bilmedim
Endi bildim
bolmas erken ehd-i yalğandin vefâ
Ah kim ötti
bu ömrüm küllisi ğeflet bile
Tapmadim
âgâhliğimde cüzvi kilğandin vefâ
Sâlik erse
kevliğe kilğay emel yok erse kim
Saz yenliğ
yok irür kilğan cefâ andin vefâ
Sâkiyâ
tutğil ğenimet devr-i ehlin nege kim
Devrin
olğaydur sana yenliğ ki devrândin vefâ
Hecridin
özge Garîbî tapmadi efğândin
Bülbül andağ
körmedi güldin gülistândin vefâ
(Osman,
Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki
Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 499.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 09.12.2020Güncelleme Tarihi: 09.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Körgüzüp yüz
körmedim bir mihr-i cânândin vefâ
Ne deyin
cânânni uşbu körmedim cândin vefâ
Turfedur
kilma vefâ ümmîd bes deyr ehlidin
Kimge kilğay
mihr körgey kim kişi andin vefâ
Ekil cân
aldi vefâliğ râhi bir metlubğe
Körmegey
râh-i telebde nefs-i şeytândin vefâ
Bolmiş ol
şâm-i ecel umrun küni olturğusi
Bolmağay kim
uşbu vekitde mihr-i tâbândin vefâ
Ömrüm ötti
ehd-i vesl ümmîd eylep bilmedim
Endi bildim
bolmas erken ehd-i yalğandin vefâ
Ah kim ötti
bu ömrüm küllisi ğeflet bile
Tapmadim
âgâhliğimde cüzvi kilğandin vefâ
Sâlik erse
kevliğe kilğay emel yok erse kim
Saz yenliğ
yok irür kilğan cefâ andin vefâ
Sâkiyâ
tutğil ğenimet devr-i ehlin nege kim
Devrin
olğaydur sana yenliğ ki devrândin vefâ
Hecridin
özge Garîbî tapmadi efğândin
Bülbül andağ
körmedi güldin gülistândin vefâ
(Osman,
Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki
Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 499.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 09.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Körgüzüp yüz
körmedim bir mihr-i cânândin vefâ
Ne deyin
cânânni uşbu körmedim cândin vefâ
Turfedur
kilma vefâ ümmîd bes deyr ehlidin
Kimge kilğay
mihr körgey kim kişi andin vefâ
Ekil cân
aldi vefâliğ râhi bir metlubğe
Körmegey
râh-i telebde nefs-i şeytândin vefâ
Bolmiş ol
şâm-i ecel umrun küni olturğusi
Bolmağay kim
uşbu vekitde mihr-i tâbândin vefâ
Ömrüm ötti
ehd-i vesl ümmîd eylep bilmedim
Endi bildim
bolmas erken ehd-i yalğandin vefâ
Ah kim ötti
bu ömrüm küllisi ğeflet bile
Tapmadim
âgâhliğimde cüzvi kilğandin vefâ
Sâlik erse
kevliğe kilğay emel yok erse kim
Saz yenliğ
yok irür kilğan cefâ andin vefâ
Sâkiyâ
tutğil ğenimet devr-i ehlin nege kim
Devrin
olğaydur sana yenliğ ki devrândin vefâ
Hecridin
özge Garîbî tapmadi efğândin
Bülbül andağ
körmedi güldin gülistândin vefâ
(Osman,
Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki
Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 499.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Körgüzüp yüz
körmedim bir mihr-i cânândin vefâ
Ne deyin
cânânni uşbu körmedim cândin vefâ
Turfedur
kilma vefâ ümmîd bes deyr ehlidin
Kimge kilğay
mihr körgey kim kişi andin vefâ
Ekil cân
aldi vefâliğ râhi bir metlubğe
Körmegey
râh-i telebde nefs-i şeytândin vefâ
Bolmiş ol
şâm-i ecel umrun küni olturğusi
Bolmağay kim
uşbu vekitde mihr-i tâbândin vefâ
Ömrüm ötti
ehd-i vesl ümmîd eylep bilmedim
Endi bildim
bolmas erken ehd-i yalğandin vefâ
Ah kim ötti
bu ömrüm küllisi ğeflet bile
Tapmadim
âgâhliğimde cüzvi kilğandin vefâ
Sâlik erse
kevliğe kilğay emel yok erse kim
Saz yenliğ
yok irür kilğan cefâ andin vefâ
Sâkiyâ
tutğil ğenimet devr-i ehlin nege kim
Devrin
olğaydur sana yenliğ ki devrândin vefâ
Hecridin
özge Garîbî tapmadi efğândin
Bülbül andağ
körmedi güldin gülistândin vefâ
(Osman,
Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki
Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 499.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | MOLLA SAİDULLA | d. 1840 - ö. 1913 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | KEŞKERÎ, Muhemmed Sadik | d. ? - ö. 1850 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | SEBÛRÎ, Emir Hüseyin | d. ? - ö. 19. yy. | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | MOLLA SAİDULLA | d. 1840 - ö. 1913 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | KEŞKERÎ, Muhemmed Sadik | d. ? - ö. 1850 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | SEBÛRÎ, Emir Hüseyin | d. ? - ö. 19. yy. | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | MOLLA SAİDULLA | d. 1840 - ö. 1913 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | KEŞKERÎ, Muhemmed Sadik | d. ? - ö. 1850 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | SEBÛRÎ, Emir Hüseyin | d. ? - ö. 19. yy. | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | MOLLA SAİDULLA | d. 1840 - ö. 1913 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | KEŞKERÎ, Muhemmed Sadik | d. ? - ö. 1850 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | SEBÛRÎ, Emir Hüseyin | d. ? - ö. 19. yy. | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | MOLLA SAİDULLA | d. 1840 - ö. 1913 | Madde Adı | Görüntüle |
14 | KEŞKERÎ, Muhemmed Sadik | d. ? - ö. 1850 | Madde Adı | Görüntüle |
15 | SEBÛRÎ, Emir Hüseyin | d. ? - ö. 19. yy. | Madde Adı | Görüntüle |