Madde Detay

Doğum tarihi ve doğum yeri bilinmemektedir. Ayvansarayî’nin Hadîkatü’l-Cevâmi (Galitekin 2001: 272)’sine göre asıl adı İsmail’dir. Şeyh Seyyid Habîbî İsmail Efendi olarak tanındı. Fakat Ayvansarayî’nin Vefeyât (Ekinci 2013: 147)’ına göre adı Mehmed’dir. Tabîbzade (1995’ten aktaran Yılmaz 2007: 149)’nin de İsmail’i tercih etmesi Ayvansarayî’nin, Vefeyât’ında Mehmed ismini yanlışlıkla yazdığını göstermektedir. Habîbî İsmail Efendi, Ümmî Sinanzâde Hasan Efendi’den Halvetîlik adabını öğrendi (Ekinci 2013: 147). Ümmî Sinanzâde Hasan Efendi’den hilafet aldıktan sonra Seyyid Mustafa Efendi’nin ölmesi üzerine, Topkapı’da Melek Hatun Mahallesi’nde Mevlanakapı Caddesi üzerinde bulunan, Mimar Acem Ali adlı bir zatın hayratı ve Halvetî tekkesi olan Mimar Acem Tekkesi’ne şeyh oldu (Galitekin 2001: 272; Yılmaz 2007: 150). Habîbî İsmail Efendi, Ümmî Sinanzâde Hasan Efendi’den başka Yenikapı Mevlevîhanesi’nin dördüncü şeyhi olan Câmi Ahmed Dede’ye de intisap etti. Mevlevîhane’nin beşinci şeyhi olan Kârî Ahmed Dede’nin (ö. 1090/1679) vefat etmesiyle boşalan postnişinlik için Konya merkezden Habîbî İsmail Efendi için arz geldi fakat İsmail Efendi o gece vefat ettiği için şeyhlik makamına geçemedi (Ekinci 2013: 147-148; Yılmaz 2007: 150). Bu durum, İsmail Efendi’nin tarîkatın önemli merkezlerinden birinin şeyhliğini üstlenebilecek kadar ileri bir seviyede olduğunu göstermektedir. Mezar taşı üzerine Mevlevî külâhı ve onun üstünde de hilafet alâmeti olan bir üstüvânî bulunması onun bu yönüne işaret etmesi bakımından önemlidir (Yılmaz 2007: 150).

Habîbî İsmail Efendi Mimar Tekkesi şeyhi iken 1090/1679-1680 yılında vefat etti. “Rahmetü’l-‘ârifîn” ibaresi vefat tarihini göstermektedir. Mimar Tekkesi haziresine defnedildi Vefatıyla boşalan Mimar Acem Tekkesi şeyhliğini oğlu Mehmed Efendi üstlendi. (Galitekin 2001: 272; Ekinci 2013: 148; Yılmaz 2007: 150-151).

Habîbî İsmail Efendi, gerek Ümmî Sinanzâde Hasan Efendi’nin gerekse Sinaniyye’nin diğer tarikatlerden Mevleviyye ile olan ilişkisini göstermesi bakımından önemli bir şahsiyettir (Yılmaz 2007: 149-150).

Eserleri:

1. Dârü’r-Rahmân: 195 yapraktan oluşan eser Hacı Selim Ağa Kütüphanesi Hüdayi Efendi koleksiyonu numara 757’de kayıtlıdır.

2. Şehbâ-yı Kudsiyye: Süleymaniye Kütüphanesi Şehit Ali Paşa koleksiyonu numara 1136’da kayıtlı yazmanın 66-111 yaprakları arasındadır.

3.Tuhfetü’l-Berere: Süleymaniye Kütüphanesi Şehit Ali Paşa koleksiyonu numara 1136 ve Nafiz Paşa numara 360 kayıtlı bilinen iki yazma nüshası vardır. Eser, 40 yapraktan oluşmaktadır (Yılmaz 2007: 150-151).

4. Hırz-ı Cân: Bu eser, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Türkçe Yazmaları Koleksiyonu numara 1915’te kayıtlıdır. Eser, yazmalar.gov.tr’de bilgilere göre manzum olup İslam dini ve iman konusu üzerine yazılmıştır. 37 yapraktan oluşan eserin istinsah tarihi 1069/1658’dir ve eserin yazar adı bölümünde İsmail Habibî kaydı vardır. 

Bu eserlerinin dışında muhtelif güfteleri de vardır (Yılmaz 2007: 150-151).

Ekinci, Ramazan (hzl.) (2013). Hâfız Hüseyin Ayvânsarâyî-Vefeyât-ı Ayvânsarâyî (İnceleme-Tenkitli Metin). ed. Âdem Ceyhan. İstanbul: Buhara Yay. 147-148.

Galitekin, Ahmed Nezih (hzl.) (2001). Ayvansarayî Hüseyin Efendi-Alî Sâtı Efendi-Süleymân Besîm Efendi Hadîkatü’l-Cevâmi‘ (İstanbul Câmileri ve Diğer Dinî-Sivil Mimârî Yapılar). İstanbul: İşaret Yay. 272.

İsmail Habîbî (1069/1658). Hırz-ı Cân. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Türkçe Yazmaları Koleksiyonu. 1915. http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=114885 [erişim tarihi: 14.03.2014]

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 1240.

Kut, Turgut (hzl.) (1995). “Tabîbzâde, Mehmed Zâkir Şükrü-İstanbul Hankâhları Meşâyihi”. TUBA (19). ed. A. Turgut Kut ve Günay Kut. Harward.

Yılmaz, Necdet (2007).Osmanlı Toplumunda Tasavvuf-Sûfîler, Devlet ve Ulemâ. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay. 149-151.

Hırz-ı Cân’dan

Bismi’llahi’r-rahmanı’r-rahîm

 Hamd ana kim varı ol var eyledi

Kenz-i fazlın halka îsâr eyledi

Mevc urup bahr-i ‘atâsı itdi cûş

Tâ ebed turmaz ider dâ’im hurûş

Mevcinün bir keffidür seb‘-i semâ

Cûşınun bir katresi ‘arş-ı ‘alâ

Gark-ı ni‘met cümle zerrât-ı cihân

Medhin okur cümle şey zâhir nihân

‘Aşkı ile nüh felek devvârdur

Heft zemînün gözleri enhârdur 

…

Meh gehi derdi ile pür bedr olur

Geh erir havfı ile bî-kadr olur

Heşt behişt nûr-ı cemâlinden nişân

Heft cahîm nâr-ı celâlinden beyân

Hirmen-i lutfından anun dü cihân

İki dâne gibidür olmış ‘ayân

Süfre-i na‘mâsı arz-ı müstakar

Düşmen ü dostı anı yagma ider

…

Cümleden oldur ganî vü bî-misâl

Cümlesi muhtâc ana umar nevâl

Rızklar andan rızklanur bulur gıdâ

Haylar andan hayy olur bulur nemâ

Bahş iden oldur vücûdı cümleye

Fazl iden oldur bu cûdı cümleye

Olmaz ihsâ ni‘meti ki olsa ‘add

Kapusına varana olmadı sedd

Bâbı açuk lutfınun pâyânı yok

Kullarına dâ’imâ ihsânı çok 

Sen idersün cürmi ol ider ‘atâ

Sen idersün nakzı ol ider vefâ

‘Âşıkınun kalbini gülzâr iden

Hem-çü bülbül sînesin pür-zâr iden

Eyleyen vechine mir’at sadrını

Gösteren ‘ıyd-ı cemâli bedrini

Kohudan bûy-ı visâli verdini 

Dem-be-dem arturan ‘aşkı derdini 

Od salan varına nâr-ı ‘aşk ile

Su salan nârına nûr-ı vasl ile

Derdini kılan hayât içre hayât

Bahş iden dâ’im bakar ref‘-i memât

Leylden ihrâc iden nûr-ı sabâh

Şemse hem bahş eyleyen nûrdan cenâh

Halk iden habbâtı inbât eyleyen

Ref‘ idüp ibrâdı cennât eyleyen 

Kışları yaz eyleyen yazları kış

Nîşleri nûş eyleyen nûşları nîş 

…

Âteşi İbrâhime gülzâr iden

Âbı Fir‘avna cahîm ü nâr iden

Fâ‘il-i muhtârdur oldur hakîm 

Ana dinilmez çirâ oldur ‘Alîm

Zerredür ‘ilminde cümle ‘ilm-i halk

İdemez hiç kes anun hükminde dakk

Hükmine iremez hiç ‘akl-ı beşer

Kurı neyden bitürür şehd ü şeker

Bitürür hâr-ı siyehden gülleri

Hem kılur şeydâ ana bülbülleri

Gül gibi kokam dir isen sen eger

Ney gibi tolam dir isen ger şeker

Nâfeni müşg ile tolsun dir isen

Bu gönül cânânı bulsun dir isen

Şiddet ile sev anı eyle niyâz

Ehl-i derd ol ol hakîkî bî-mecâz

Anı kıl matlab kamuyı târik ol

Derdün ol olsun bu yola sâlik ol

Esb-i ‘aşka bin ki gâyet yorgadur

iîç bulınmaz böyle rehvâr turfedür

Hatvetinde irgürür matlûbuna

Vâsıl ider sevgülü mahbûbuna 

Onarınca nâfesin hüccâc olan 

Tagları aşar geçer ‘uşşâk olan 

Olmayan derd ehli bulmaz vasl-ı yâr

Sana didüm ‘âkil isen anla var

‘Âkile ey dost işâret besdürür

Câhile yüz bin kelâm çün hasdurur

(İsmail Habîbî (1069/1658). Hırz-ı Cân. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Türkçe Yazmaları Koleksiyonu. 1915. vr. 1b-2b.)

Der Medh-i Resûl-i Ekrem ve Habîb-i Muhterem Sallallâhu ‘Aleyhi ve Sellem

 Hem dahı olsun salât ile selâm

Ol şehe kim oldurur hayrü’l-enâm

Oldurur şâh-ı rüsül makbûl-ı küll

Oldurur gülzâr-ı vahdetde çü gül

Oldurur med‘uvv-i Rabbü’l-‘âlemîn

Oldurur ‘âlemlere rahmet hemîn 

Ana olmışdur hemân ‘arz-ı cemâl 

Gayrılar ana tufeyl umar nevâl

Didi şânında Hudâ Levlâk ana

Anun içün oldı var arz u semâ

Yir ü gök ins ü melek müştâk ana

Kadrini anun bilen ancak Hudâ 

Barmagıyla mâhı şakk iden odur

Bâtılı ref‘ hakkı hakk iden odur

Zulmet-i küfri izâle eyledi

Ümmete dîni nevâle eyledi 

Nûr-ı vechi mâhdan enverdürür

Kadri anun ‘arşdan ber-terdürür 

…

Hâk-i pâyıdur kamu halk-ı cihân

Dürr-i meknûndur sadef içre nihân

Gayretinden Hak nihân itmiş anı

Sûret-i misl-i beşerde ey velî 

Zerre olsa nûr-ı hüsnünde ‘ayân

Kalmaz idi hiç beşer virürdi cân

Cümle ‘âlem tendürür bil anı cân

Cânun içinde ana eyle mekân 

Sev anı tâ kim bulasın sînede

Nitekim şems görinür âyînede 

Keşf iderdüm dahı esrâr-ı nihân

Lâyık olmaz lokma-i hâsâna ‘âm

Eyledüm îmâ eger ‘âkil isen

Bul seni sende eger kâmil isen

Sendedür esrâr-ı cümle kâ’inât

Eyle mir’at sîneni et-tayyibât 

İsmail Habîbî (1069/1658). Hırz-ı Cân. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Türkçe Yazmaları Koleksiyonu. 1915. vr. 2b-3a.

Yâ İlâhî kıl bize lutf u ‘atâ

Cezb idüp dönder bizi senden yana

Ver tarîk-ı müstakîm üzre sebât

Sana irgür koma yolda ihdinâ

Bu Habîbî derdmendi kıl kabûl

Rahmetün hânında n’ola bir gedâ

(Ekinci, Ramazan (hzl.) (2013). Hâfız Hüseyin Ayvânsarâyî-Vefeyât-ı Ayvânsarâyî (İnceleme-Tenkitli Metin). ed. Âdem Ceyhan. İstanbul: Buhara Yay. 148.)