Madde Detay

16. yüzyıl divan şairi Handânî hakkında tezkirelerde ve diğer edebi kaynaklarda herhangi bir bilgi yer almamaktadır. Şair'in adı Divan'ındaki birkaç beyitten anlaşıldığına göre İbrahim Halil'dir. Nerede doğup nerede öldüğüne dair herhangi bir bilgi mevcut değildir. Divanı'nda düşürülen tarihler dikkate alındığında tespit edilebilen en uzak tarih 966/1558 ve en yakın tarih de 1001/1593'tür. Bu bilgilere göre şairin 1558 yılından önce şiir yazabilecek kadar erişkin olduğu ve 1593 yılında da hayatta olduğu hükmüne varılabilir. Şiirlerinden evli ve ailesi olduğu anlaşılmaktadır. Handânî'nin dini eğitim aldığı, bilhassa fıkhi mevzulara dair ilgisi ve bu alanda açıklamalar yapıp hüküm verecek kadar geniş bilgisi olduğu anlaşılmaktadır. Aynı zamanda bazı Farsça gazelleri ve şiirlerindeki Arapça cümle ve iktibaslar onun bu dillerin eğitimini almış olduğunu göstermektedir. Handânî, Yazıcıoğlu Muhammed'in eserini okuumuş, bazı din alimleri ve tasavvuf büyüklerinin biyografileri hakkında malumat sahibi olmuştur. Şair, Kanuni Sultan Süleyman'ın iltifatını ve himayesini kazanmaya çalışmıştır. Şairin bir şiiri haricinde devlet büyükleriyle ilişki kurmaya veya onlara yaklaşmaya çalıştığı herhangi bir şiiri bulunmamaktadır.

Handânî'nin bilinen tek eseri Divan'ıdır. Divân’da mesnevî, kasîde, gazel, tahmis, rubaî, terci-i bend, kıt’a ve müfred nâzım şekilleri mevcuttur. Dört nüshası bulunan Divan'ının Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan Kolleksiyonu, 34 Sü-Tarlan 22 /1 no'yla kayıtlı en hacimli nüshasında 55 kaside, 94 gazel, 38 tahmis, 5 terci’-i bend, 1 müseddes, 9 mesnevi, 236 beyit ve 79 kıt’a bulunmaktadır. Divan, nazım şekilleri ve sayısı bakımından hacimli sayılabilir.

Handâni Divanı’ndaki mesnevîlerde herhangi bir olay, bir mâcerâ vb. anlatılmaz. Mesnevîler genellikle kısadır. Bazı mesnevîlerin uzunluğu beş beyittir. Mesnevilerde konu Divan’ın tamamında olduğu gibi din ve tasavvuftur. Kasîdelerde de klasik kasîde havası bulmak güçtür. Kasidelerin çoğunda başlık yoktur. Bu kasideler bir memduh namına yazılmadıklarından  geleneksel yapıdan uzaktırlar. Teşbib, girizgah, medhiye ve fahriye gibi bölümler yoktur. Mahlasın son beyitte olmasını dikkate alacak olursak bu kasidelere gazel demek mümkündür.

Handânî’nin şiiri lirizmden oldukça uzak ve çoğu kez tamamen didaktiktir. Şiir, dinî ve tasavvufî görüşlerini aktarmak, söyleyeceklerini anlatmak için bir vasıtadır. Özellikle kasîde ve mesnevilerinde şiiri üslup olarak kuru ve donuktur. Vezin kusurları hayli fazladır. Maksat, yalnızca bazı dinî mes’eleleri açıklamak yahut tasavvufî bilgi sunmaktır. Özellikle “mes’ele” başlığı taşıyan mesnevîlerde şâir, didaktik bir anlatımla fıkhî mevzuları açıklar. Handânî’nin gazelleri, diğer nazım şekillerine kıyasla daha güzel ve liriktir. Bununla berâber en lirik gazellerinde bile telkine veya nasihate dair izler vardır.

Handânî’nin şiirlerinde beşerî aşka ait hususiyetler göze çarpmaz. Şiirlerde konu edilen sevgilinin Allah, Hz. Muhammed ya da mürşid olduğu apaçık görülür. Tevhîd, münacât, ilâhi aşk, tasavvuf bilgisi, hikmet ve fıkıh şiirinin temel konularıdır.

Handânî’nin, etkisinde en çok kaldığı şair Zamirî’dir. Divan’daki bütün tahmisler Zamîrî’nin gazelleri üzerinedir. Bu gazellerin tamamının dini-tasavvufi muhtevalı oluşu Zamîrî’yle Handânî arasında tarikat-tasavvuf bağı olduğu düşüncesi uyandırmaktadır. Divanı’nda yer alan “gaziler” redifli bir gazeli Hayretî’nin (ö.941/1535) aynı redifle yazılmış şiirine naziredir. Handânî Divânı’nda yer alan "bana seni gerek seni" redifli bir gazel de Yunus Emre’nin bir şiirini çağrıştırmaktadır. Konu olarak oldukça benzeşen bu iki gazelin redifleri de aynıdır.

Öztürk, Murat (2009). "Handânî ve Divânı". Yüzüncü Yıl üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (17): 57-73.

Öztürk, Murat (2002). Handânî'nin Gazelleri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.

Handânî. Divan. Süleymaniye Kütüphanesi. Ali Nihat Tarlan Koleksiyonu. 34 Sü-Tarlan 22 /1.

GAZEL

Ey dil mey-i vuslatdan mestâne imişsin sen

Ol bâde-i bî-keyfe Peymâne imişsin sen

Gurbetde firâkından âh eyleme dil-dârun

Ol mihr ile ey mâhum hum-hâne imişsin sen

Mahbûbun ile cânâ bir gömlege girmişsin

Fikr itme ki yârundan bî-gâne imişsin sen

Mimâr-ı fenâ yıksa ten hânesin âh itme

Ol genc-i bekâ içün vîrâne imişsin sen

Gel sîne yuvasından kaldur zagan u zâgı

Lâçin-i şehenşâha çün lâne imişsin sen

Bir mezra' durur dünyâ benzer ecelün murga

Ol murg içün iy gâfil hoş-dâne imişsin sen

Bu pîre-zen dehre çün eylemedün rağbet

Bî-şübhe ki Handânî merdâne imişsin sen  

(Öztürk, Murat (2002). Handânî'nin Gazelleri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi. 99).