Madde Detay

Hanış Heyrullaoğlu Zaidov, 4 Temmuz 1932 tarihinde Mereze (sonradan Kobustan’a dahil edilmiş kasaba) ilçesinin Nabur köyünde doğmuştur. Babası Heyrullah Bey’dir. Hanış, Nerimankend orta okulundan 1949 yılında mezun oldu. 1950 ve 1951 yılları arasında Sumkayıt şehrinde eğitimcilik yaptı. Sonra Mereze’ye döndü ve 1951-1959 yılları arasında Mereze Rayonu İcra Komitesi’nde şube müdürü olarak çalıştı. Daha sonra çeşitli kurumlarda kâtiplik ve müdürlük görevlerinde bulundu (Qəniyev 1999; Sayılov 2009).

Hanış Zaidov’un âşıklığa başlamasında şair olan annesinin ve amcası Âşık Şirsoltan’ın önemli katkıları olmuştur. Amcası Âşık Şirsoltan onu yanında âşık meclislerine götürmüş ve sanatın sırlarını öğretmiştir. Yine amcasının aracılığıyla çok sayıda âşığı yetiştirmiş olan Âşık Bilal ve Ceyirli Âşık Abbas’ın çırağı olmuştur. Her iki ustasından da icazet alarak 1959 yılından itibaren toy ve meclislere baş âşık olarak katılmaya başlamıştır. Vefatına yakın günlere kadar da Dağıstan, Muğan, Şirvan bölgelerinin hemen her köşesinde sanatını icra etmiş, bu bölgelerin aranan âşığı olmuştur. Âşık Hanış, Şirvan âşıklık geleneğinin bir özelliği olan balabancı, garmoncu (bir tür akordeon) ve hanende (vokalist) gibi müzisyenlerle sahne almıştır (Rehmanlı 2015: 94-95; Qəniyev 1999; Sayılov 2009; Nəbioğlu 2010: 101).

Âşıklık sanatına hizmetlerinden dolayı 1989 yılında Azerbaycan Âşıklar Birliği tarafından fahri fermanla taltif edilmiştir. Azerbaycan hükümeti tarafından 1996 yılında kendisine Emektar Medeniyyet İşcisi Fahri Adı verilmek istenmişse de, “Ben sade bir vatandaşım, halkın bana beslediği sevgi bütün adlardan üstündür.” diyerek bu unvanı kabul etmemiştir. “Besdir” adlı koşmasını da bu minvalde kaleme almıştır. 2007 yılında yetiştirdiği âşıklar ve sanatçıların da katılımlarıyla 75. yıldönümü kutlanmış, Azerbaycan Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından para ile ödüllendirilmiştir (Qəniyev 1999; Sayılov 2009).

Âşık Hanış’ın yazdığı şiirler ve hikâyeler, bestelediği mahnılar halk tarafından çok sevilmiştir. Şirvan folkloruna dair derlemelerde kaynak kişi olmuştur. Onun “Muhabbetin Kudreti”, “Şirvan Güzelleri”, “Hanış Güzellemesi”, “Ay Dede” gibi besteleri âşıklar ve hanendeler tarafından yaygın şekilde okunan-dinlenen eserlerindendir. Âşığın eserlerini Alim Kasımov, Zabit Nebizade, Teyyup Aslanov, Elnara Abdullayeva, Mirelem Mirelemov, Yegane Mürselova gibi ünlü sanatkarlar konserlerde ve radyo–televizyonlarda sık sık icra etmektedirler (Qəniyev 1999; Sayılov 2009; 2011).

Hanış Zaidov şiir ve âşıklık sanatına âşına bir aileden geldiği için çocuklarına da böyle bir ortam hazırlamıştır. Oğulları Âşık Hamis Hanışoğlu, şair Tahir Zahidov, balabancı Halis Hanışoğlu onun yönlendirmesiyle şiir ve müzik alanında yetişmişlerdir. Oğulları dışında Âşık Ağamurad İsrafilov da ona çıraklık eden âşıklardandır. Çırağı Ağamurad ile birbirlerine şiirler yazmışlar ve atışmışlardır. Zahidov’un yetiştirdiği Kamile, Günay, Kemale gibi kadın âşık ve şairler de olmuştur. Oğlu ve çırağı olan âşık Hamis Hanışoğlu babasının sanatını devam ettirmektedir. Zaidov 17 Ağustos 2010 tarihinde vefat etmiş, doğum yeri olan Nabur köyü mezarlığına defnedilmiştir (Qəniyev 1999; Sayılov 2009; Bahadurqızı 2012: 68, 128, 134).

Âşık Hanış, Şirvan âşık muhitinin üstat âşıklarındandır. Muasır Şirvan âşıklarına has olan saz, söz ve ifacılık geleneklerini kendi yaratıcılığında devam ettirerek bu mirası zenginleştirmiştir. Manevi değerler, ahlak ve davranış, marifet ve sanat, tabiat güzellikleri gibi konularla insanın iç dünyasını anlatışı onun şiir sanatındaki yerini gösteren özelliklerinin başında gelir. Şiirleri, Şirvan insanının manevi dünyasını tam olarak aksettirir. Bu, Hanış’ın bağlı olduğu geleneğe yaslanan yüksek bir yaratıcı kabiliyete sahip olmasıyla ilgilidir. Âşık Hanış, Şirvan âşıklık sanatında belirgin şekilde görülen ve beklenen “az sözle çok mana ifade etme” becerisini gösterebilmiştir. Âşığın şiirleri tür bakımından da zengindir. Âşıklık geleneğinin koşma ve geraylı gibi yaygın türlerini kullanmış olmakla birlikte bunlara yeni içerikler ve yeni sahneler ekleyerek sanatsal yetkinliğini ortaya koyabilmiştir (Sayılov 2010: 59-61).

Şiirlerinde daha çok manevî değerleri dile getirmiş, ahlâkî ve dinî mevzulara hususî bir yer vermiştir. Özellikle üstatnamelerinde, klasik âşık şiirinde olduğu gibi, insani değerlerin terennümü ön plandadır. İnsan ve dünya, insan ve toplum, insanın yaratıcı ve diğer insanlar karşısındaki vazifeleri, taşıdığı sorumluklar ve bunlara cevap arayışı bu tür şiirlerde değindiği belli başlı hususlardandır. Bu yönleriyle Âşık Hanış, hayat gerçekliğini sanatla birleştirip hayatta karşılaşılan problemleri sanat yoluyla çözmeyi kendisine ulvî bir amaç olarak seçmiş gibidir. Örneğin, “Nedir bu kaderin bizimle kastı / Bu hayat dediğin kuru bir sesti / Heç nefes almamış, deyir ki besdi / Şöhret elden gedir, şan elden gedir” dörtlüğünün yer aldığı “Elden Gedir” şiirinde insanın dünya ve zaman karşısındaki çaresizliğini etkili bir anlatımla dile getirmiştir (Sayılov 2010: 59-61).

Âşık Hanış; tecnis, cigalı tecnis, muhammes, bayatı vb. gibi diğer âşık şiiri tür ve biçimlerinde de şiirler yazmıştır. Aynı zamanda klasik edebiyatın gazel ve rubai türlerinde de şiirleri mevcuttur. Binden fazla şiiri olduğu ifade edilmektedir. Sağlığında şiirlerinin ve hikâyelerinin bulunduğu defterlerini Qalib Sayılov’a yayınlaması için vermiştir. Şiirlerinin bir kısmı ilk olarak Seyfəddin Qəniyev’in derlediği Sözüm, Sazım-Ömrüm Mənim (1999) adlı kitapta yayımlanmıştır. Âşığın şiirlerinin bir kısmı da Qalib Sayılov tarafından hazırlanan Xanış, Haqq ilə Ol, Haqq Yerin Tapar (2009) adlı kitapla okurlara ulaşmıştır (Qəniyev 1999; Sayılov 2009).

Hanış çok sayıda halk hikâyesinin de (destan) müellifi ve anlatıcısır. Qalib Sayılov (2011) âşıktan “Ordubadlı Kerim”, “Kurbani ile Peri”, “Küce Rıza”, “Alihan ile Peri”, “Valeh ile Zerniyar”, “Novruz ile Kendab”, “Tahir ile Zöhre”, “Soltanmurad ve Albuhara”, “Aşık Şakir ile Ceyran Hanım”, destanlarını derlemiştir. Bu destanların dışında “Qobustanlı Baleminin Hekayeti”, “Âşık Bilal ve Badam”, “Aşıq Hanışın Yemen Seferi”, “Aşık Hanış ile Semennaz” gibi çok sayıda halk hikâyesinin de musannifidir. Âşık Hanış bunlardan Qobustanlı Baleminin Hekayeti’ni kendisini dolandıran biri için yazdığını ifade etmiştir (Sayılov 2011; Sayılov 2009).