Madde Detay

 

Harâbâtî, 1726 yılında bütün şiirlerini Külliyat-ı Mesnevî-yi Harabatî isimli eserinde toplamıştır. Eserin el yazma ve taş baskı üç nüshası günümüzde mevcuttur. Bunlardan birincisi, Molla Ğocaş tarafından 1248/1832-33 yılında yazılmıştır ve günümüzde Şincan İçtimâî Fenler Akademisi’nde bulunmaktadır. İkincisi, Aksu Hacı Harâbâtî türbesinin şeyhi Memtimin ile Haşim Mezin Ahunum’un elindedir. Üçüncüsü ise Aksu’da Semet Karidin tarafından bulunmuş olup, günümüzde Şincan Üniversitesi’nde bulunan taş basma nüshadır. Bu nüsha 1327/1909 yılında Taşkent’te Ariphanov Matbaası'nda basılmıştır (Ömer 1996: 432). 6500 beyitten oluşan bu eser, “Beyân” ve “Fasıl” şeklinde isimlendirilen 112 parça nasihatnâmeyi içine almaktadır. Şair, her bölümde bir kavramı anlatmak için bir tip yaratmış ve onun etrafında bir hikâye oluşturmuştur. Eserde dinî değerlerin yanı sıra samimiyet, doğruluk, fakirlik, iyilik, insan sevgisi, adalet gibi kavramlar üzerinde durulmuştur (Ömer 1996: 435).

Harâbâtî'nin şiirleri, sosyal ve dinî konuları ele alması yönüyle realist bir çizgide olup, şiirlerinde başarılı bir dil ve üslup kullanmıştır. Halkın çektiği çile ve zulüm, şairin şiirlerine yansımıştır.

Osman, Ğeyretcan (1987). Uyğur Kilassik Edebiyati Tarihidin Tezis. Ürümçi: Şincan Daşö Neşriyatı.

Osman, Ğeyretcan (1996). Uyğur Kilassik Edebiyati Kiskiçe Tarihi 2. Ürümçi.

Osman, Ğeyretcan, O. İsmail, T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı.

Ömer, Şeripidin (1996). Ottura Esir Uyğur Klassik Edebiyatı 1. Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.

Sabit, Eziz (hzl) (1985). Mesnevi-yi Harabati. Keşker: Keşker Uyğur Neşriyatı.

Utuk, İmincan Ehmidi, Ğ. Osman, M. Mirziehmet, E. Suleyman, H. Abdusalam (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 2.  Pekin: Milletler Neşriyatı.

Külliyât-ı Mesnevî-yi Harabâtî

Eytayin hemdenni ey yezdân-i pâk

İçtiler hûn-i ciger merdân-i pâk

Halikâ helkinni kördüm bî-eded

Hiç nime yoktur senindek bî-meded

Senin zâtin tesevvurdin munezze

Semâvâtin tesel suldin munezze

Enâsirdin kilibsen âdemizâd

Biravni dividek birni perizâd

Felek tügrügsizu üstün tanâbsiz

Benâ kildin ikki âlem şitâbsiz

Kılıb estâre-i zinnet felekke

Yorutub tün içinde gör dimekke

Kılıb nimetni sen yerdin faravân

Eni yer âdemîler şâd u hendân

Niçe kim özgelerğe urseler dem

Anin rizkini hergiz kilmidin kem

Heme zicânğa bedrin nimetini

Nesâr et âdemiğe rehmitinni

Padişaha tün ü kün yeksân sana

Bendeni efv eylimek âsân sana

Cân kuşi cennetke pervâz eylegey

Til senin hemdindin âğâz eylegey

Yahşi süret birle âdem eyledin

Ekilni âdemge hemdem eyledin

Dâneni âdemge sen dâm eyledin

Nefsini ol dâneğe râm eyledin

Dünyada âdemni bunyâd eyledin

Lezzet-i dunyâ bilen şâd eyledin

Âkibet ol dâneğe boldi ravân

Keldi bu âlemğe âdem şol zamân

Boldi âdemğe cahân mâtem-serâ

Kördi tün kün mehnet u cevr u capâ

Boldi bu mâtem-serâ içre madâm

Yiğladi firkatte üçyüz yil tamâm 

Külliyat-ı Mesnevî-yi Harabâtî

Her kişi kim ehl-i îmândur bilin

Töt işini cehdile anlab kilin

Evvilen özini heseddin saklağil

Taki andin özini mömin çağlağil

Bolsan ol yalğanu ğeybetdin yirak

Bolğaysen elbette lenetdin yirak

 Bi riya kilsan eger bir teâti

Yağkusi başin üzre hek rehmiti

Saklase herkim harâmdin korsaktin

Bolmağay ikki cahân hergiz lein

Her kişinin bâtini ger pâk emes

Belki rohi lâyiki eflâk emes

Kimki hek emrin kilur ol hek tapar

Ömride peyvetse ol revnâk tapar

Kilsa söhbet zen bile bahar pekir

Ol kişi bolğay bügün tanla hekir

Özni bilgen özini har eylemes

Canidarlarni azar eylemes

Özni pâk etken kişi idris bolur

Özni fâsik eylese iblis bolur

Her kişikim ehl-i sıdk sıdık bolur

Her kişikim ehl-i cehl zındık bolur

Nefsini öltürse ol circis bolur

Kilsa ger nefs emrini iblis bolur

Kim dalâlet kilsa şeytân emrini

Okuğil lâ-hevle sen bisyâr uni

Zâru zâru, zâru zâru, zâru zâr

Kim tekebburdur bolur elbette hâr

Men neçük eyley könülni şâdlar

Kaysi bir ğemdin kilay feryâdlar

(Sabit, Eziz (hzl.) (1985). Mesnevi-yi Harabati. Keşker: Keşker Uyğur Neşriyatı. 1-3, 43-45.)