Madde Detay

Asıl adı Abdülvehhâb’dır. Babası Dimetokalı şeyhülislâm Abdülkerîm Efendi’den dolayı Abdülkerîm-zâde olarak da anıldı. Öteden beri âlimler yetiştiren bir ailenin mensubu olan şair, tezkire yazarı Riyâzî’nin dedesidir. Molla Lutfî, Molla İzârî ve Molla Hatîb ve Kestelî gibi devrin büyük âlimlerindenin tedrisinden geçerek medrese eğitimini tamamladıktan sonra ilk görev yeri olan Eyüp Kalender Medresesi müderrisliğinden sonra, sırasıyla Manisa, Selânik ve Tire’de kadılık yaptı. Yalnız Kınalı-zâde Tezkiresi’nde Kalender Medresesi’nden bahsedilmeksizin kırk akçe medreseyi kabul etmediği için kırk bir akçeyle Edirne Camiardı Medresesi’ne tayin edildiği belirtilmektedir. Yavuz Sultan Selîm’in Trabzon’da şehzadeliği sırasında musahiplerinden idi. Hükümdar olunca Yavuz Selîm tarafından başdefterdarlıkla görevlendirildi. Ancak 921’de (1515/16) Amasya’da yeniçerilerin kavgaları üzerine azl edildi. TDV İslâm Ansiklopedisi’nde şairin 925’de azl edildiği belirtilip İsmail Hami Danişmend’in bu olayın 1515’de vuku bulduğu için azlin başka bir sebebi olduğu görüşü aktarılmaktadır. Halbuki Hadâyıku’ş-Şakâyık’da bu tarih zaten 921/1515/16 olarak açıkça kayıtlıdır. Azilden sonra eski görevine dönerek İzmir kadısı oldu. 930/1523/24’de bu görevde iken ölen şair, Edirne’de babasının yaptırmış olduğu Sultan Câmii yanındaki mektebe defnedildi. Kaynaklardaki kadılık görevi sırasında hak ve adaletten ayrılmadığı hususu Heşt Behişt’te “Kuzât tâifesinde ol denlü müstakîm olmaz.” ibaresiyle ifade edilmiştir. Abdülkerîm-zâde Hayâlî’nin hem dinî, hem aklî ilimlerde çok kuvetli bir bilgin olduğu da şairle ilgili olarak kaynaklarda geçen bilgiler arasındadır. Sicill-i Osmanî’de oğlu Abdülkerîm Çelebi’nin de muhaddis ve müfessir olup 946/ 1539/40’da öldüğü kayıtlıdır. (Osmanlı Müelliflerinde “Abdülkerîm-zâde Mehmed Efendi” maddesinde tanıtılan kişinin bu Abdülkerîm-zâde ile karıştırıldığı anlaşılmaktadır. Osmanlı Müellifleri’ndeki Abdülkerîm-zâde, kazasker olup 975/1567/687’de vefat etmiştir. “Hayâlî” mahlasını kullandığı ve Leylâ vü Mecnûn’u bulunduğu dışındaki hiç bir bilgi Hayâlî ile uyuşmamaktadır). Tezkirelerde Hayâlî’nin şiirlerinden övgüyle bahsedilmektedir. Hatta Âşık Çelebi ve tekraren Mecdî, Hayâlî Bey’e isnad edilen bazı şiirlerin gerçekte bu Hayâlî’ye ait olduğunu belirterek örnekler verirler. Abdülkerîm-zâde Hayâlî’nin Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-Nezâ’ir’inde ve Pervâne Bey Mecmuası’nda şiirleri bulunmaktadır. Kaynaklarda Türkçe Leylâ vü Mecnûn’u olduğu kayıtlı ise de eserin nüshası bulunamamıştır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Bağdatlı İsmail Paşa (1951). Hediyyetül-Ârifîn Esmâ’ü’l-müellifîn ve Âsârü’l-musannifîn. C. 1. İstanbul: MEB Yay. 640.

Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ. Ankara: AKM Yay.

 “Hayâlî-i Evvel” (1981). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Dergâh Yay. 169.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf. [erişim tarihi: 20.03.2013]

Köksal, M. Fatih (2004). “Hayâlî”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: AKM Yay. 428-429.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nail Tuhfe-i Na’ilî: Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha vd. (hzl.) (2012). Mehmed Tevfik, Kâfile-i Şu’arâ. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Küçük, Sabahattin. “Hayâlî-i Kadîm”. Türk Kültürü 22 (249): 64-69.

Küçük, Sabahattin (1998). “Hayâlî-i Evvel”. İslâm Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: TDV Yay. 7-8.

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’deddîn. Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Neseb ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Ef. No. 628, vr. 206b.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Mecdî Mehmed Efendi Hadâiku’ş-şakâik Şakâik-ı Nu’mâniyye ve Zeyilleri. İstanbul: Çağrı Yay.

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat No.406, vr. 3b.

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Es’ad Ef. No. 3871, vr. 49a.

Sehî (1325). Tezkire-i Sehî. İstanbul: Matbaa-i Âmidî.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası.

Tatçı, Mustafa (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro Yay.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay. 

Yücelen, Hilmi (1973). Türk Malî Tarihine Toplu Bir Bakış ve Maliyeci Şairler Antolojisi. İstanbul: Nilüfer Matbaası.

  GAZEL 

 Hayret alur aklumı baksam gözine kaşına

 Sad hezârân âferîn şol sûretüñ nakkâşına

 Bâdede çün cilveger gördi cemâlini Hak’uñ

 Zâhidâ ta’n eyleme deyr-i fenâ kallâşına

 Merkadi taşını Mecnûn’uñ alâmet sanmañuz

 Seng-i mihnetdür ki yagdurdı zamâne başına

 Başumuñ üstinde şerh eyler zebân-ı hâldür

 Cevr ile cân virdügüm baksañ mezârum taşına

 Tâb-ı mihnetden olurdı kûr çeşmüm çeşmesi

 Hûn-ı dilden ger meded olmasa gözüm yaşına

 İşidüp benden rumûz-ı ışkı Ferhâd itdi fâş

 Sırrını olmaz imiş açmak kişi yoldaşına

 Kim saña yavuz nazar eylerse mest-i nâz olup

 Bezmde hançer çeküp didüñ ki degdi yaşına

 Aç nikâbın yüzüñüñ kim hüsn-i ruhsârın görüp

 Gün cemâlüñ hasretinden bulud ile yaşına

 Varını itdi Hayâlî şâh ayagına nisâr

 Âferîn sad âferîn şol tab’-ı gevher-pâşına

(Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf. [erişim tarihi: 20.03.2013]. 2242.)