Madde Detay

Hakkında şuara tezkirelerinde malumat bulunmayan şair, “Hayroğlı, Hayrun oğlı, İbni Hayr” mahlaslarını kullanmaktadır. “Millî Kütüphane 06 Mil Yz B 108”de kayıtlı 289 varak tutarındaki Mecmû’a’da yapılan inceleme sonucunda onun beş eserinin bulunduğu belirlenmiştir. Oysa sözü geçen katalogdaki yazmayla ilgili bilgiler 289 varak boyunca sadece iki eser varmış gibi yazılmış ve müellifin adı da “Hayroğlu Ahmed” şeklinde kaydedilmiştir. Yukarıda sıralanan mahlaslar mesnevînin pek çok yerinde geçmekle birlikte “Hayroğlu Ahmed” adına rastlanmamıştır. Dil özellikleri dolayısıyla 15. yüzyılın sonları ile 16. yüzyılın başlarında yazıldığını söylemenin mümkün göründüğü Mecmû’a’daki Hayroğlı’na ait beş kitaptan birincisi 1a-71b, ikincisi 72a-112a, üçüncüsü 113a-140a, dördüncüsü 141a-237b ve beşincisi 238a-289a varakları arasında yer almaktadır. Bunlardan birinci kitabın adı Kitâb-ı Hâdî, dördüncü kitabınki Dürerü’l-Hikâyât fi Gureri’l-Müzekkirât’tır. Ancak diğerlerinin adları belirlenememiştir. Metinler konu ve üslup bakımından bir bütünlük arz etmekte olup dinî mahiyettedir. İnsanın var oluş macerasından yaratılış gayesine ve oradan ceza gününe kadar dinle ilgili pek çok bahis âyet ve hadislerle anlatılmıştır. İslâm tarihinden “Cüneyd-i Bağdâdî, Hallâc-ı Mansûr, Ahmed bin Hanbel, Şeyh Hasan, Şeyh Hüseyn, Şeyh Habîb, Behlûl, Beyhâkî, İbn Cevzî, İbn Hibbân, Hâkim, İbn Mâce, Hz. Hızır, Tirmîzî” gibi birçok şahıs da zaman zaman anlatılan olayın kahramanı veya râvîsi olarak metinlere dâhil edilmiştir. Dil ve edebiyat tarihi açısından önemli bu beş manzume üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Beş mesnevîsinde de kuru, sade ve anlaşılır bir dil kullanan Hayroğlı’nın, sadece anlatımı canlandırmak için yer verdiği az sayıdaki gazelinde lirik, coşkun ve mutasavvıfâne bir söyleyiş görülmektedir.

Hayroğlı. Mecmû’a. Millî Kütüphane 06 Mil Yz B 108/1-2. vr. 1a-289a.

Gazel

Bilgil ne hoş şerhin kılur sadrumuzun şerhin kılur

Nûrıla çün keşfin kılur fâş anı hoş vasfın kılur

Dir kim bize hayru’l-beşer ibşâr ider hayru’l-beşer

İbşârı tâm kılup beşer ana salavatla bulur

Dostı bilen kılur taleb dost tâlibi bulur edeb

Bulan olur âşık aceb dost âşıkun hâlin alur

Çün ol durur olur diyet ana özin kılur diyet

Çün dostını bulur diyet görgil hayât niçe gelür

Hep mâsivâdan giçesin çörçöpi yoldan biçesin

Kesretdeki pâsı_açasın göz âyinen ne sâf olur

Ol kâyinâta sığmayan arz u semâsı almayan

Arayuban bulınmayan sınuk dilün me’vâ kılur

Sensin mazâmîn-i kemâl sensin merâ’î-i cemâl

Sensin mecâlî-i visâl lîkin seni senlik bürür

Ol senlik olur ihticâb sen sana olursın hicâb

Terk it seni aç sen nikâb anda ne sen ne ben turur

Dirsin ki evdür karanu hiç olmagıl enü yanu

Aydundur ev göz karanu ya görmede yanlış görür

Ol göz degül anı çıkar sag göz olan Hakk’a bakar

Işk odıla kamu yakar bir perde k’ana çekilür

Çek İbni Hayr evvel rakam hep varlıga dirsen irem

Dosta budur Hak kim direm bâkîsi sözdür takılur

Hayroğlı. Mecmû’a. Millî Kütüphane 06 Mil Yz B 108/2. vr. 208b.