Madde Detay

Hoşyâr Kadın, II. Mahmûd’un eşlerindendir. Kaynaklarda yer alan onunla ilgili bilgiler yetersiz ve çelişkilidir. Harem’deki çoğu kadın gibi köle kökenlidir. 7 Zilhicce 1268 tarihli vakfiyesinde künyesinin “binti Abdullah bin Abdurrahman” olması bu durumu destekler niteliktedir (Sakaoğlu 2011: 396). Hakkında verilen “uzun boylu, kumral saçlı, bembeyaz tenli” olduğu bilgisine bakılırsa muhtemelen Kafkas, Balkanlar ya da Avrupa kökenlidir (Melek Hanım 2010: 152). Meram (2011: 555) ise diğer kaynaklardan farklı olarak Hoşyâr Kadın’ın Tunus’tan kaçırılan zenci kökenli birisi olduğunu belirtmektedir. II. Mahmûd ile evliliğinden sonra II. Kadınefendiliğe kadar yükselmiştir. Kızlarının ve kocasının ölümünden sonra Maçka sarayına çekilerek dindar bir hayat sürmüştür. Birisi Burgaz’da diğeri Yozgat’ta iki medresenin banisidir (Yaz 2011: 954). Hac görevini ifa etmek için çıktığı yolculuk dönüşünde Cidde’de vefat etmiştir.

 İstanbul Üniversitesi Nadir Eser Kütüphanesi’nde bulunan “Siyer-i Nebî ve Menâkıb-ı Cihâr-ı Yâr” ve “Mecmû‘a-i Hikâyât” adlı iki eseri bulunmaktadır. Her iki risale de tamamlanmamıştır. Siyer-i Nebî ve Menâkıb-ı Cihâr-ı Yâr’ı üzerine Hüsna Çelik Suleymanov tarafından bir yüksek lisans tezi hazırlanmaktadır. Mecmû‘a-i Hikâyât ilk kez Sona tarafından tanıtılmıştır. Ancak bu çalışmada eser hakkında verilen bilgiler hatalıdır (2016: 395-7). Mecmû‘a-i Hikâyât, “Cevâmi‘ü’l-Hikâyât” geleneğine uygun olarak yazılmış, kıssa nitelikli hikayelerden oluşmaktadır. Oldukça sade fakat bozuk bir Türkçe ile kaleme alınmıştır. Edebi açıdan önem taşımamakla beraber yazarının edebiyatta az temsil edilen bir gruptan gelmesi nedeniyle önemlidir.

Hoşyâr Kadın. Mecmû‘a-i Hikâyât. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Yazma Eserler Birimi 894. 35-1. (Bu nüsha kataloğa Cevâmi‘ü’l-Hikâyât adıyla kaydedilmiştir.)

Melek Hanım (1872). Thirty Years in The Harem: or, the Autobiography. Londra: Chapmann and Hall.

Meram, Ali Kemal (2011). Padişah Anaları. İstanbul: Güz Yay.

Sakaoğlu, Necdet (2011). Bu Mülkün Kadın Sultanları: Vâlide Sultanlar, Hatunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler. İstanbul: Oğlak Yay.

Sona, İ. (2016). “Cevâmiu'l-Hikâyât ve Levâmiu'r-Rivâyât'ın Muhtasar Bir Çevirisi: Adlnâme”. Turkish Studies 11(15): 391-410. 

Uluçay, M. Çağatay (2011). Haremden Mektuplar. İstanbul: Ötüken Yay.

Uluçay, M. Çağatay (2012). Padişahların Kadınları ve Kızları. İstanbul: Ötüken Yay.

Yaz, Ülkem (2011). Yozgat Merkez Osmanlı Cami Hazirelerinde Bulunan Mezar Taşları. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Hikâyet: Delle-i Muhtâle ki meşhûr-ı cihândır ve mekkâre ‘avratlar içinde ahvâli destândır. Bunca mekr hille ile bir bezzâzın ‘avratı gâlib geldi. Bu vechile ki bir gün Delle bâzâr içinden geçerdi. Gördi; bir bezzâz oglanına bir yeşil ‘avratlar çenberi virüp, “Var bunı kadınına ilet. Yeşil çenber istemişsin işde efendim gönderdi ve bunı baŋa nişân verdi. Anda sandukda bir la‘lî ve bir sebz iki renk atlaslar vardır anları saŋa virsün müşteri geldi di ve tîz atlasları getür” didi. Delle bunı işidicek tîz bâz<â>rdan bir yeşil çenber aldı. Oglandan evvel bezzâzın evine irişdi. ‘avrata çenberi virüp “Şu çenberi saŋa erün gönderdi. Andan yeşil çenber istemişsin ve hem bunı baŋa nişân virdi. ‘Sandukda biri la‘lî biri sebz iki atlaslar vardır. Anları saŋa virsün, getür, müşteri geldi satmak isterin.’ diyü beni gönderdi.” didi. Bezzâzın ‘avratı ziyâde ‘âkile ihtiât ehli hatunıdı. Çenberi Delleniŋ elinden aldı ve “Ben bilmedügim kimseye atlas virmezin.” didi. Delle “Çenberi virinde alayın gideyin.” didi. ‘avrat “Bir çenberdir erüme ısmarlamışdım göndermiş. Ben anı red edüp gine kendüye göndermeniŋ vechi yokdır.” didi. Delle bildi, hillekâr hatun degil, ‘arîfe-i cihândır. Zarûrî çenberi bıragup gitdi. Boynuz isteriken kulakdan çıkdı.

(Hoşyâr Kadın. Mecmû‘a-i Hikâyât. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Yazma Eserler Birimi 894.35-1. yk. 15b-16a.)