Madde Detay

Asıl adı Mehmed’dir. Doğum yeri hususunda kaynaklarda ihtilaf mevcuttur. Safâyî ve Sâlim’e göre Şirvan, Beliğ’e göre Revan, Şeyhî ve Ayvansarayî’ye göre ise Van’da doğmuştur. Memleketinde iyi tahsili alarak maksadıyla İstanbul’a gelmiştir. Özellikle inşâ ilminde maharet kazanmış, bu alandaki ustalığı sayesinde divan kâtipliğine getirilmiştir. Bazı devlet adamlarına nedimlik ve musahiplik de yapmıştır. Ömrünün sonlarına doğru vatan hasretinden dolayı memleketine dönmüştür. Şirvan valisinin yanında görevli bulunduğu sırada 1105/1694 yılının Şevval ayında/Mayıs-Haziran vefat etmiştir.

Şiirlerinde İzzî mahlasını kullanan Mehmed Efendi’nin Türkçe ve Farsça şiirleri vardır. Şairin divan tertip edip etmediği bilinmemektedir. Mecmualardaki şiirleri, İzzî mahlaslı diğer şairlerin (İzzî Süleyman, İzzî Ahmed) şiirleriyle karışmış vaziyettedir. İzzî Mehmed'e ait olduğu kesin olarak belirlenen birkaç şiirden hareketle şairin şiirlerinde dünyevî aşkı terennüm ettiği söylenebilir. Ayrıca kaleme aldığı naatlar Hz. Peygamber’e duyduğu muhabbet ve hürmetin göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Abdulkadiroğlu, Abdülkerim (hzl.) (1999). İsmail Beliğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş‘âr. Ankara: AKM Yay. 270.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü'l-Âsâr Min Fevâ'idi'l-Eş'âr) İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 399-400.

Ekinci, Ramazan (2013). “Dede Ömer Rûşenî’nin Bir Na‘tının Yankıları”. Turkish Studies. (8/9): 1291-1355.

Ekinci, Ramazan (hzl.) (2013). Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî Vefeyât-ı Ayvansarâyî. İstanbul: Buhara Yay. 227.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Sâlim Efendi Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: AKM Yay. 504.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay. 2838.

Özcan Abdülkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Vekâyiü’l-Fuzalâ. C. 2. İstanbul: Çağrı Yay. 115.

Tahmîs-i Mutarraf-ı İzzî

Çün togup tutdı cihân yüzini hüsnün güneşi

Gördi hurşîd-i felek hırkasına çekdi başı

Meh-i Ken‘ân gibidür geldi çü şems-i Kureşî

Gül-i cennet bitürür âşıkınun bagrı başı

Kim ola sevmeye bu vech ile sen mâhveşi

 

Sen emîre kul olan her ne kadar müdbir ise

Çok mı âzâde-i kayd-ı dü-cihânum dir ise

İnşirâh-ı dil ile yüsre irer mu‘sir ise

Kullıgun kasd idüp idbârını ger müş‘ir ise

Bende-i mukbil olur misl-i Bilâl-i Habeşî

 

Türk ü Kürd ü Acem ü Hind’i bilür bunı ki sen

Rahmet ü lutf u keremsin hem atâ-yı Zi’l-minen

Zü’n-neseb pâk-haseb-i ırk ile aslun hasen

Ma‘d ü Adnân ile İsmâ‘îl ü İbrâhîm’den 

Hâşimî’sin Arabî’sin Medenî’sin Kureşî

 

Parmagundan akıdup âb-ı revân-bahş-ı revân

Eyledün dünyada çok teşne-dilânı reyyân

Akdugı yerden ider su ise elbet cereyân

Âhiretde dahi beş kat akup âb-ı ihsân

Nice yüz bin kişiden def‘ idisersin ataşı

 

Dîg-i hikmetde bişürdi çü senün sevgüni Hak

Ol ulu hân-ı mahabbetde cihân müstagrak

Sen veliyyü’n-ni‘ama bezl-i ni‘am kâr olıcak

Dâ’im âbâdı içün şer‘ün ocagı mutlak

Cebre’îl olsa n’ola matbahınun hîme-keşi

 

Yirdeki da‘veti fevt ola gidem diyü göge

Ümmetümle ideyüm arz-ı haşem diyü göge

Arzı şer‘ ile tutup ercah idem diyü göge

Amel-i hayr gibi şâyed agam diyü göge

Bilüne bagladı iy nûr-ı bilâ-sâye taşı

 

Sensin ol püşt ü penâh-ı melek ü ins ü perî

Sensin ol mesned-i Lev-lâke viren zîb ü feri

Sensin ol ümmetinün sâhib-i şefkat-eseri

Sensin ol hazret-i Hakk’un ulu peygâmberi

Enbiyânun güzeli sevgülüsi hûb u hoşı

 

Üzilür ırk-ı Ebû Cehl gibi ebter olur

Bozılur ismi gibi cismi sakar-güster olur

Halka-i la‘n ile İblîs’e döner kaşmer olur

Kendü bed-nâm olup hâli dahi bed-ter olur

Sen Ebû’l-Kâsım ile her kim iderse güreşi

 

Lâle benzer ki gül-i rûyuna indürmedi baş

Cismini pâreledi hâr-ı gam sîne-hırâş

Seri hâk üzre hazân-dîde yatur nîk ma‘âş

Düşdi âteşkede-i hecre olup âleme fâş

Mug-ı Hindû gibi yandı kızarup içi taşı

 

Kesilüp başı ayakda görinür her ki senün

Ser çeküp tutmaya fermân-ı şerîf-i hasenün

Veyl sad veyl olur işi hilâfun idenün

Bulamaz nûr-ı sa‘âdet ona sen gül-bedenün

Yüzün izüne sürüp koymaz ayaguna başı

 

Ve’d-duhâ verdüne Ve’l-leyl okırum sünbülüne

Hak hemân nâtıka ihsân ide ben bülbülüne

İltifâtun ola yek lahza bu İzzî kuluna

Okurum su gibi ezber salavâtı gülüne

Rûşenî virdi budur küllü gadâtin ve aşî 

(Ekinci, Ramazan (2013). “Dede Ömer Rûşenî’nin Bir Na‘tının Yankıları”. Turkish Studies. (8/9): 1302-1304).