Madde Detay

Asıl adı Garip Tatar'dır. Kimi kaynaklarda doğum tarihi 1934 olarak belirtilmişse de nüfus kaydında yazarın 1935 doğumlu olduğu görülmektedir. Bazı eserlerinde Ümit İlhan Kaftancığlu adını da kullanmıştır. Ardahan'ın Hanak ilçesinin Koyunpınar köyünde, yedi kardeşli bir ailede doğmuştur. Köyün eski adı Saskara'dır. Yokluk içinde, çalışma zorunluluğuyla geçen bir çocukluğu olmuştur. İlkokula gitmeden okuma yazmayı öğrenmiş ve ilkokulu doğduğu köyde bitirmiştir. Daha sonra 1940'tan beri enstitü olan, Kars'ın Susuz ilçesinde bulunan, yoksul çocukların eğitimi için açılmış Cılavuz Köy Enstitüsü'ne gitmiş ve buradan 1957 yılında mezun olmuştur.

Enstitü'yü bitirdikten sonra üç yıl boyunca Mardin'in Derik ilçesinde ilkokul öğretmenliği yapar. Öğretmenlikten sonra Balıkesir Necati Bey Eğitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümüne kaydolur ve buradaki eğitimini 1961'de tamamlarve ardından kendi alanında tekrar öğretmenlik yapmaya başlar. Ortaokul öğretmenliği yaptığı görev yeri Rize'nin Pazar ilçesidir. Öğretmenlik yaparken kendisi gibi öğretmen olan Nurcan Hanım'la tanışıp evlenir. Bu evlilikten Ali Naki ve Pınar adlı iki çocuğu dünyaya gelir. 1964 yılında öğretmenliği bırakır.

Yedek subay olarak askerliğini yaptıktan sonra TRT'nin gerçekleştirdiği sınavı kazanarak bu kurumda çalışmaya başlar. Ankara Radyosu TRT Köy Yayınları Servisi'nde başlayan TRT'deki iş hayatı 1974'ten itibaren İstanbul Radyosu'ndaki yapımcılık görevi ile devam eder. Bu evrede "Av Bizim Avlak Bizim", "Dilden Dile", "Yurdun Dört Bucağı" gibi programlarıyla halkı, halkın sıkıntılarını irdeler. Bunun yanında Cumhuriyet, Milliyet, Yeni Ortam, Varlık, Aydınlık, Güney, Ilgaz, Yeni Ufuklar, Yeni Halkçı, Türk Dili gibi gazete ve dergilerde sanat ve siyaset yazıları kaleme alır.

11 Nisan 1980 Cuma günü sabahında kızını okula götürmek ve sonra işe gitmek için evinden ayrılır. Evden çıkışında silahlı saldırıya uğrar. Şişli Hastanesi'ne kaldırılır. Aldığı yaralar sonucu ameliyata alınamadan vefat eder. 2005 yılından itibaren sanatçının adını yaşatmak amacıyla Ümit Kaftancıoğu Öykü yarışması düzenlenmektedir.

Roman ve hikâyeleriyle ön plana çıkan Ümit Kaftancıoğlu'nun edebiyata olan ilgisi çocukluğunda başlar. Yaşadığı yöredeki zengin anlatım geleneği içerisinde destan, masal, efsane, türkü dinleyerek büyür. İlk okuduğu eser Kerem ile Aslı'dır (Özcan 2006: 35). Bu dönemde köy odasında okumayı seven büyüklerinin yanında binlerce kitap okur. Beş yaşından beri çok iyi bir okur olduğu için çevredeki ileri gelenler tarafından evde misafir edilir ve okuma faaliyeti yapar. (Özyalçıner 2006:18) Okumaya olan ilgisi kendisini yazmaya da yöneltir. Yayımlanan ilk eseri Cumhuriyet gazetesinde çıkan "Sihirli Halka" başlıklı hikâyedir. Varlık, Türk Dili gibi dergiler başta olmak üzere çeşitli yayın organlarında hikâyelerini yayımlamakla birlikte adını duyurabilmek için 1970 yılına kadar bekleyecektir. 1970 yılında "Dönemeç" adlı hikâyesiyle, Osman Şahin'in de "Kırmızı Yel" başlıklı hikâyesiyle uygun bulunduğu, TRT Büyük Ödülü'nü kazanır.

Yayımlanan ilk kitabı on üç hikâyeden oluşan ve ödül kazandığı hikâyenin adını taşıyan Dönemeç'tir. Bu eserdeki hikâyelerinde insanın diğer insanlar ve doğayla mücadelesi anlatılmaktadır. Yazarın doğup büyüdüğü coğrafyada geçen hikâyelerde eğitimsiz, gelenek ve göreneklere göre yaşayan, güçlüklerle mücadele etmek yerine onlara boyun eğen, uygarlığın nimetlerinden yoksun kalmış, zor doğa koşulları içerisinde yaşayan insanlar söz konusu edilir (Uyguner, 2006: 26). Yayımlanan diğer hikâye kitabı Çarpana'da on beş hikâye yer alır. Bu eserde de coğrafya yazarın doğup büyüdüğü yerdir. Yazar, eserinde doğup büyüdüğü bölgenin sıkıntılarını, güçlüklerini, yalnız bırakılışını, unutulmuşluğunu anlatma gayreti içerisindedir (Dizdaroğlu, 2006: 82). Son hikâye kitabı olan İstanbul Allak Bullak ise yazarın ölümünden sonra, yayımlanmamış hikâyelerinden oluşturulan bir eserdir. Bu kitapta yirmi bir hikâye bulunmaktadır. Hikâyelerin dokuzu kırsalda, on ikisi ise kentte geçmektedir. Gerek kırsalda gerekse kentte geçen hikâyelerde diğer hikâye kitaplarında olduğu gibi insanların çeşitli sıkıntıları söz konusu edilir. Kent hikâyelerinde özellikle köyden kente göçün yarattığı sıkıntılar, kente göç eden insanların burada allak bullak oluşu üzerinde durulur (Özyalçıner 1983: 8-9).

Yazar ilk romanı olan Yelatan'da kendi yaşamından yola çıkar. Bu romanın içeriği hikâyelere benzemektedir. Bir aile etrafında köy yaşamının verildiği romanda insanların toplum, doğa ve birbirleriyle olan çatışmaları anlatılmaktadır. Eserde geri kalmış bir bölgenin yarattığı bazı gelenek ve mitlere de yer verilmiştir. Yazar Tüfekliler adını taşıyan ikinci romanında doğup büyüdüğü bölgeyi bırakıp öğretmen olarak görev yaptığı güneydoğuyu anlatır. Bu eserde güneydoğunun insanları, buraya gelen eğitimciler ele alınır ve onların çetin geçen yaşamları söz konusu edilir. Zulümden yılmış insanların, etnik grupların büyük bir baskı, tevekkül, açlık, susuzluk ve korku ekseninde dönen yaşamları ön plana çıkartılır (Dinamo 2006: 73).

Yazar hikâye ve romanları yanında derleme ve röportaj alanlarında da önemli çalışmalar imza atmıştır. Tek Atlı Tekin Olmaz adlı eserde doğduğu bölgenin masallarını bir araya getirirken Köroğlu Kolları Halk Destanları'nda eserin adından da anlaşılabileceği gibi destanları derlemiştir. Masal ve destanları derleyip yayımlayan Ümit Kaftancıoğlu aynı zamanda "Evreşe Yolları", "Yüksek Yüksek Tepelere Ev Kurmasınlar", "Bizim Evin Yanına", "Duman da Bastı Dağları", "Gelmiş İken Bu Yerleri Gezelim", "Karşıda Kuş Oturur" gibi türkülerin derleyicisidir. Yazarın tek röportaj örneği olan ve 1972'de Karacan Armağanı'nı kazanan Hakullah adlı eserindeyse inanç sömürüsü konu edilir. Bektaşilik tarikatında tekke hakkı adı altında, kişilerin sahip olduğu malların bir kısmına el konulması irdelenip eleştirilir.

Kaftancıoğlu, iki roman ve üç hikâye kitabıyla köy enstitülü diğer yazarlar gibi, yaşadıklarını, gözlemlediklerini eserlerine yansıtan bir yazardır. O, doğduğu, büyüdüğü, çalıştığı Anadolu'nun doğusunu ve nispeten İstanbul'u toplumcu gerçekçi bir anlayışla yansıtmaya çalışmıştır. Yazar gerek çoğunluğu Anadolu'nun doğusunda gerekse İstanbul'da geçen eserlerinde çeşitli sebeplere bağlı olarak yaşanan sıkıntıları, zorlukları anlatmaya çalışmıştır. Bunu yaparken de çocukluğundan beri tanıdığı halk anlatı geleneğinden ve yerel dilden faydalanmıştır. Yazar, konu, öz ve dil bizim olmalı düşüncesinden hareket etmiş (Özyalçıner 2006: 19) ve bu düşünceyi eserlerine yansıtmıştır.