Madde Detay

Asıl adı Hacı Ahmet Abdulkadir olan Kara Müftü'nün Babası Kara Mehmet Çorumî'dir. Doğum tarihi bilinmemektedir. Abdülkadir, Çorum'da Kara Müftü oğulları olarak bilinen ailenin yaşlılarından edinilen rivayetlere göre (Emirler yahut Emir Ahmetler) diye anılmış bir ailenin çocuğudur. Genç yaşta babasının vefat etmesiyle yetim kalmış ve yerli dokuma iş ve sanatlarının yaygın olduğu o zamanlar, boyacılık sanatıyla uğraşan iki kardeşine katılmayarak annesinden aldığı bir miktar para ile eğitimi için İstanbul'a gitmiş ve tahsiline orada başlamıştır. İstanbul'da aldığı icazet ile Çorum'a müftü olarak dönmüştür. Teninin esmer olmasından dolayı "Kara Müftü" olarak anılmış ve kırk sene kadar Çorum'da müftülük yapmıştır (Sabuncuoğlu 2008: 78). Ailesi hakkında fazla bir malumatın bulunmadığı Kara Müftü'nün yedisi erkek, iki kız olmak üzere dokuz çocuğunun olduğunu bilinmektedir (Haksever 2009: 129). Diğer bir kaynakta ise ailesi ile ilgili şu bilgilere rastlanmaktadır; 1145/1732 yılında Çorum'da evlenmiş olup üç kızı ve yedi oğlu dünyaya gelmiştir. 1165/1752 yılında hacca gitmiştir (Erkoç 2013: 141). Aynı zamanda, Ali İzzet Efendi'nin Tezkire-i Makamât'ına göre, Çorum'da Nakşbendiliğin temsilcisi olarak kaynaklarda yer alan en eski şahsiyet Kara Müftü'dür. Kendisi, nakşibendi tarikatı halifelerindendir. Cami-i Kebir 'de hemen her gece tarikat ehliyle ve arkadaşlarıyla tasavvuf ve ilmî sohbetler yaparmış. Haftanın belirli günlerinde de sakal-ı şerif önünde hatm-i Hacegan icra edermiş. Yine bir gece zikir ve hatme yapacakları sırada insanlık hâli zikre vaktinde gelememiş. Müezzin Efendi, o gece tesadüfen ezan vaktinden önce gelip bir direğin arkasına gizlenerek oturmuş. Burada böyle toplanıldığını daha önce hiç görmediğinden, bunlar kimlerdir ve toplanmalarının sebebi nedir diye düşünürken sohbet ehlinden birisi; "Kara Müftü halen gelmedi" demiş. "Şurada gizlenen müezzin efendi gitsin, onu çağırıp getirsin" demişler. Bunun üzerine müezzin efendi, derhal gidip müftünün kapısını çalmış. Kara Müftü, kapıyı çalanı görmediği halde "Müezzin efendi, geliyorum" demiş. Bir müddet sonra kapıyı açmış. Beraberce caminin kapısına gelmişler. Pabuçlarını eline almak bahanesiyle yüzünü müezzin efendiye çevirip ona hitaben "Bu sırrı bir kimseye söylersen zarar görürsün" diye tembih etmiş. Zikir ve hatme bittikten, namaz kılındıktan sonra Müezzin Efendi, yaşadığı şokun etkisiyle eve dönmüş. Annesi, onu endişeli ve düşünceli vaziyette görünce sebebini sormuş. Müezzin, bir müddet gördüklerini anlatmamakta dirense de dayanamayıp sırrı ifşa etmiş. Sözlerinin bitiminde oracıkta vefat etmiş. Bu olay, annesi tarafından anlatıldığı için halk arasında dilden dile yayılmış meşhur bir menkıbe olarak nakledilmiştir (Erkoç 2013: 142).

Abdulkadir Efendi, alim ve mutasavvıf bir kişiydi. Çorum'da yaklaşık kırk yıl müftülük yapmıştı. 1201/1787 yılında yine Çorum'da vefat etmiştir. Müftü Ahmet Feyzi Efendi, mermerden yuvarlak başlı bir mezar taşı yaptırmıştır. Mezar taşında şöyle yazılıdır: "Kara Müftü" demekle meşhur el-Hac Abdülkadir Efendi b. El-Hac Mehmet Efendi ruhu için el-Fatiha. Sene 1201" (Erkoç 2013: 143).

Abdulkadir Efendi'nin, Saçaklızade Muhammed b. Ebu Bekr el-Ma'raşî (ö. 1196/1732)'nin er-Risaletü'l-velediyye'sine yaptığı Haşiye-i Velediyye başlıklı bir haşiyesi vardır. Söz konusu eserin Çorumlu İsmail b. İbrahim tarafından 1196/1782 tarihinde yapılan istinsahı, Amasya Beyazıt Kütüphanesi'ndedir (Haksever 2009: 131). Kara Müftü'nün ilmi dirayeti, herkesçe malumdur. Gaziantep'te medfun bulunan büyük âlim Saçaklızade Muhammed b. Ebubekir el Maraşi'nin "Velediyye" isimli Arapça risalesinin Çorum'da şerhi bulunmadığı için ona bir şerh yazmıştır. Bu eser, Risale-i Şerh-i Velediyye adıyla Çorum Hasan Para Kütüphanesi'nin yazma eserler bölümünde "es-Seyyid Abdülkadir b. es- Seyyid el-Hac Mehmet Çorumi"nin eseri olarak 2296/5'de kayıtlıdır (Erkoç 2013: 142).

Kara Müftü alim ve derviş bir kişidir. İlmi kadar özel kütüphanesi de zenginmiş. Buradaki eserler, vefatından sonra Üçtutlar Mahallesi Emri Ahmet semtindeki hamamın yakınında bulunan Fevziye Kütüphanesine, Müftü Ahmet Feyzi Efendi tarafından taşınmıştır. Medreselerin kapatılmasından sonra bu kütüphanedeki kitaplar, Çorum Milli (Halk) Kütüphanesi'ne aktarılmıştır (Erkoç 2013: 143).

Çorum (2008). Coğrafyası, Tarihi, Kültürü ve Edebiyatıyla Çorum. Ankara: Sistem Ofset.

Ercan, Abdullah (1991). 14. Yüzyıldan Günümüze Çorumlu Şairler. Çorum: Hitit Festivali Komitesi.

Erkoç, Ethem (2013). Tasavvuf Geleneği ve Çorum'da Son Devir Meşayıhı. Çorum: Belediye Kültür Yay.

Haksever, Ahmet Cahid (2009). Çorum Tarihi ve Kültüründe Tasavvuf Geleneği. Çorum: Belediyesi Kültür Yay.

Sabuncuoğlu, İhsan (1938). "Çorum İlinde Yetişen Alim ve Şairler: Kara Müftü", Çorumlu Halkevi Dergisi. 42. 

Sabuncuoğlu, İhsan (2008). Çorum Tarihine Ait Derlemelerim I-II & Maarif Hayatımız. Çorum: Belediye Kültür Yay.

Risale-i Kadriyye Şerh-i Velediyye eserinin son kısmından:

...

Dilâ âlem fenâ ender-fenâdır.

Derunu hem serapa nür anâdır.

Eser kalmaz ise senden cihanda,

Yakın bil cümleten külii hebâdır.

Çü bildim yok bu çerhin hiç sebatı,

Su üstüne kurulmuş bir binadır.

Pes ettim bu risale şerhine sa'y,

Garaz ehl-i ilimden bir duadır. 

Gidersem ben huzur-ı esdikadan, 

Bu şerhim anlarına âşinadır.

Erkoç, Ethem (2013). Tasavvuf Geleneği ve Çorum'da Son Devir Meşayıhı. Çorum: Belediye Kültür Yay. 143.