Madde Detay

1209 ya da 1213'te Hemedan'da doğduğu tahmin edilen şairin asıl adı İbrahim bin Şehriyar'dır. Doğum yerine nispeten Irakî diye şöhret bulmuştur. Şiirlerinde Mağribî mahlasını kullanmıştır. Şahabüddin Sühreverdî’nin kız kardeşinin oğludur. Hindistan’a giderek Moltan’da Bahâeddin Zekeriya’ya (ö. 1267) intisap etmiş ve ona damat olmuştur. Onu, Hindistan'ın Multan şehrinde İslamiyetin emir ve yasaklarını öğretmekle meşgul olan halifelerinden Şeyh Behâeddîn Zekeriyyâ-i Multânî'ye göndermiştir. Bunun üzerine Fahreddîn-i Irâkî günlerce yol aldıktan sonra Multan'da Şeyh Behâeddîn Zekeriyyâ hazretlerine ulaşmıştır. Şeyhin yanında günlerce az yemek, az içmek, az uyumak ve çok ibadet etmek suretiyle çile çekmiştir. Kalbi dünyaya olan bağlılıktan kurtulup hep Allahü tealanın zikri ile meşgul olmaya başlamıştır. Evliyalık yolunda tarif edilemeyecek makam ve derecelere kavuşmuştur. Şeyh Behâeddîn hazretleri de çok sevdiği Fahreddîn-i Irâkî'yi kızı ile nikâhlamıştır. Öte yandan dört yıl kadar Hindistan'da kalan Fahreddîn-i Irâkî hocası Şihâbüddîn-i Sühreverdî hazretlerinin hasreti ve vatanından uzakta kalmanın ızdırabı içerisinde pek tesirli şiirler söylemiştir. Onun bu hâline vâkıf olan Behâeddîn Zekeriyyâ hazretleri: "Artık zamânın gelmiştir. Haydi memleketine git. Bizim selâm ve niyâzımızı, hakîkatler sığınağı şeyhimiz Şihâbüddîn'e ulaştır." diyerek memleketine gitmesine izin vermiştir. Fahreddîn Irâkî hazretleri 1234 senesinde Bağdat'a geldiğinde Şihâbüddîn-i Sühreverdî hazretlerinin vefat ettiğini öğrenmiştir. Büyük bir üzüntü içerisinde şeyhinin mezarını ziyaretten sonra tekrar Multan'a dönmüştür. Senelerce burada kalmıştır. Bu sırada Kebîrüddîn adındaki oğlu dünyaya gelmiştir. Hocası Behâeddîn Zekeriyyâ'nın vefatından sonra halifesi olmuştur. Daha sonra Hicaz taraflarına gitmiştir. Dönüşünde Anadolu'ya uğramış, Konya'da Sadreddîn-i Konevî ile sohbet edip, ilminden istifade etmiştir. Harameyn’i ziyaret ettikten sonra Konya’da Sadreddin Konevî ve Mevlânâ ile görüşmüş, sohbetlerinde bulunmuştur. Küçük yaşta Kur'ân-ı Kerîmi ezberlemiştir ve sesi, kıraatı çok güzeldir. Hemedan şehrinde herkesin onun kıraatını dinlemek için can attığı anlatılmaktadır. İlim tahsili ile meşgul olup, kısa zamanda akli ve nakli ilimlerde ilerlemiştir. Büyük tasavvuf âlimi Şeyh Şihâbüddîn-i Sühreverdî hazretlerinin ders ve sohbetlerine katılmıştır. Onun, nefsinin isteklerine sırt çevirmekteki gevşekliğini gören Şihâbüddîn-i Sühreverdî hazretleri: "Senin Hind'e gitmen ve bir müddet orada riyâzet, nefisle mücâdele yapman lâzımdır. Gümüşün temizlenmesi için zulmet ve karaltı içinde bulunması şart olduğu gibi." demiştir. 1289/90'da Şam'da vefat etmiştir.

Tasavvufi tarzda yazdığı şiirlerini bir divanda toplamıştır. Asıl önemli eseri Lemeât’tır. Lemeât, Muhiddin-i Arabî’nin Fusûsu’l-hikem adlı eserinin ilhamıyla yazılmış tasavvufi bir eserdir. Farsça-Arapça, nesir-nazım karışıktır. Çeşitli müellifler tarafından şerh ve tercüme edilmiştir. En önemli şerhleri arasında 1431 de İsfahanlı Sayinüddin Ali tarafından ed-Dâvâ adıyla Farsça ve Şirazlı Şeyh Yâr Ali tarafından Lemeât adıyla Farsça yapılmış şerhler bulunmaktadır. Abdurrahman Câmî, Ali Şir Nevâî’nin ricası üzerine Lemeât’ın çeşitli nüshalarını karşılaştırarak yanlışsız ve eksiksiz bir şerh meydana getirmiştir.  Eşiâtü’l-lemeât adlı bu şerh 1461'de tamamlanmıştır. Türkçeye Saffet Yekin tarafından Parıltılar adıyla tercüme edilen eser 1948 ve 1963 yıllarında MEB Şark-İslam klasikleri arasında yayımlanmıştır. Irakî’nin bundan başka Divân’ı (Nolkşor 1909), Uşşaknâme’si (Bombay 1937) ve Istilâhât-ı Sufiyye’si vardır. 

Emecen, Feridun (1995). "Fahreddin-i Iraki", İslam Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi Yay. 84-86. 

http://www.bizimsahife.org/kutuphane/evliyalar_ans/F/ea0665.htm [Erişim Tarihi: 19.11.2014].

"Fahreddin Irakî" (1979). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Dergâh Yay. 141-142.