Madde Detay

Asıl adı İdrîs’tir. Akıncılardan Turahan ailesine mensuptur. Bu ailenin Turhan olarak da yazılan adı Osmanlı kaynaklarında Turahan, Bizans kaynaklarında Turahanis biçimindedir (Laonici Chalcocandylae’den aktaran Kayapınar 2005: 188). İdrîs Bey’in künyesi Turahanbey-zâde İdrîs Bey bin Ömer Bey bin Turahan Bey’dir. Dedesi Turahan Bey, Osmanlı döneminde Balkanlara akınlar yapan uç beylerindendir (Emecen 2012: 405). Turahan Bey’in yedi oğlundan Ömer, Hızır ve Ahmed de uç beyi oldu ve pek çok vakıf eseri yaptırdı. Bu vakıflar daha sonra İdrîs Bey’in babası Ömer Bey (öl. Rebiülahir 928/Ekim 1502) ve ailesi tarafından sürdürüldü. Turahan sülalesi de Ömer Bey’in ailesinden devam etti (Kayapınar 2005: 191; Emecen 2012: 406). İdrîs Bey’in Hasan Bey, Mustafâ Bey, Hamza Bey, Eyûb Bey, İbrâhîm Bey ve Durak Bey olmak üzere altı erkek kardeşi vardır (Kayapınar 2005: 194). İdrîs Bey hakkında sadece Sehî Tezkiresi bilgi vermektedir. Buradaki bilgi de oldukça sınırlıdır. Tezkiredeki Yavuz Sultân Selîm’in sancak beyi olduğu bilgisi (İsen 1998: 89), Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü’ndeki “Kanûnî döneminde sancak beyi oldu.” cümlesi ile çelişmektedir (İpekten vd. 1988: 273). Tarihî kaynaklarda İdrîs Bey’in 928/1522’de Niğde, 933/1527’te Bayburt sancak beyi olduğu yazılıdır (Çakar 2002’den aktaran Kayapınar 2005: 193). Buna göre 933/1527 yılından sonra ölmüş olmalıdır. Babası ve dedesi gibi o da vakıflar kurdurmuştur.

İdrîs Bey, şiirlerinde Mahvî mahlasını kullanmıştır. Mahvî, Molla Câmî’nin yeğeni hamse sahibi Mevlânâ Abdullâh Hâtifî’nin (öl. 921/1527) Hüsrev ü Şîrîn ile Leylâ vü Mecnûn adlı mesnevîlerini başarılı bir biçimde Farsçadan Türkçeye çevirmiştir. Ancak kütüphanelerde bu eserlerin herhangi bir nüshası belirlenememiştir. Parlak gazellerle müstesna beyitler kaleme alan Mahvî, nazma ve inşâya kâdir, şiir üslûbunda usta bir şairdir (İsen 1998: 89).

Emecen, Feridun (2012). “Turahan Bey”. İslâm Ansiklopedisi. C. 41. İstanbul: TDV Yay. 405-407.

İpekten, Haluk, M. İsen, R. Toparlı, N. Okçu, T. Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

İsen, Mustafa (1998). Sehî Bey Tezkiresi Heşt-Bihişt. Ankara: Akçağ Yay.

Kayapınar, Levent (2005). “Teselya Bölgesinin Fatihi Turahan Bey Ailesi ve XV. XVI. Yüzyıldaki Hayır Kurumları”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (10): 183-196.

Öztürk, Mürsel (1997). “Hâtifî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: TDV Yay. 408.

Tuman, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî - Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay.

Murabba’ından

Bir saçı Leylâ kaşı ya kirpiği ok nâgehân

Aldı benden akl u fikr ü kalb ile ârâm-ı cân

Gam beyâbânında Mecnûn ile oldum hem-inân

Dostlar şimden girü taglara düşmemdür hemân

(Tuman, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî - Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay. 929.)