Madde Detay

Asıl Adı Mikayıl Zeynelov’dur. Azerbaycan’ın Gence şehrinin Tovuz ilçesinin Azaflı köyünde 21 Mart 1924 tarihinde dünyaya gelmiştir. Mikayıl, şiir yazmaya ve saz çalmaya başlamasıyla birlikte doğmuş olduğu köyün adını mahlas olarak kullanmaya başlamıştır. Mikayıl Azaflı’nın babası, Azaflı köyünün sakinlerinden, çiftçilikle geçinen ve camii hocasından aldığı sade dini tahsilden başka bir tahsil görmeyen Cebbar Efendi'dir. Cebbar Efendi ikinci çocuğu olan Mikayıl dünyaya geldikten bir yıl sonra ölmüştür (1925). Annesi eğitim görmemiş fakat arife bir hanım olan Nenehanım’dır. Mikayıl Azaflı, annesinden ayrılmak zorunda kaldığında onu amcası Hasan himaye etmiş ve büyütmüştür. Amcası Hasan’ın mesleği imamlıktı. Okuyup yazmayı ve temel eğitimi amcasından öğrenmiştir. Bununla beraber âşık edebiyatına ilgi duymaya başlaması, halk hikâyelerini örenmesi, halk müziğini ve saz çalmayı öğrenmesi amcasının vesilesi ile olmuştur.

Azaflı iki evlilik yapmıştır. İlk eşinin adı Şamma’dır. Azaflı’dan iki yaş küçüktür. Azaflı, Şamma ile firarda olduğu yıllarda tanışmıştır. Birbirlerini severek evlenmişlerdir. Aralarındaki bazı sorunlardan dolayı bu evlilikte bazı anlaşmazlıklar yaşanmıştır. Şamma, bir müddet sonra evi terk etmiştir. Bunun üzerine Azaflı ikinci eşi olan Gülendam ile evlenmiştir. Azaflı’nın ilk hanımı Şamma’dan sekiz çocuğu dünyaya gelmiştir. İkinci hanımı Gülendam’dan ise üç çocuğu olmuştur. Çocuklarının tamamı yüksekokul mezunudurlar ve hepsi şiirle, edebiyatla ve sazla ilgilenmektedirler. Dilara, Gülara ve Hakim Azerbaycan’ın sevilen âşıklarındandırlar.

Kendi köyünde okul olmadığı için komşu köyün okuluna giderek eğitimini almaya çalışmıştır. 14 yaşında 7. sınıfa giderken hayatının akışını değiştiren bir olayın içerisinde kendini bulur. Resim dersinde Stalin’in portresini çizip tamamlamak üzereyken resmin üzerine yanlışlıkla mürekkep dökülür ve bunu kasıtlı yaptığı düşünülerek yargılanır ve hapsedilir. Azaflı, bir yolunu bularak hapishaneden firar eder. Uzun bir süre Gence ve Karabağ civarlarında firari olarak dolaşır. Bu firari döneminde dönemin meşhur âşıklarından Borsunlu Mezahir ile tanışır. Bu dönemde Gence’deki âşıklar derneğinin müdavimi olur. 1941 yılında Azerbaycanlı şair ve devlet adamı Samet Vurgun’un Gence’deki âşıklar derneğini ziyareti esnasında onunla tanışır ve Samet Vurgun’dan bazı tavsiyeler alır. Bu tavsiyeler şiir ve edebiyat üzerinedir. Ayrıca Samet Vurgun kendi referansı ile Azaflı’yı Âşık Mirza Bayramova yönlendirir.

1942 yılında Azaflı yakalanır ve İkinci Dünya Savaşı’nın bu çetin günlerinde cepheye gönderilir. Savaş sona erdiğinde Azaflı kolundan ve bacağından yara almış şekilde Azerbaycan’a döner ve tekrar hapsedilir. Özgürlüğüne kavuştuğu yıllarda yarım kalan eğitimini tamamlamak istese de eski bir hükümlü olduğu için buna müsaade edilmez. Fakat öğretmenlerinin birisinin tavsiyesi ile âşıklık sanatına yönlendirilir. Âşık olmaya karar veren Mikayıl Azaflı, bir yandan Âşık Esat ve Âşık Yusuf’tan ders almaya başlamış diğer yandan halk türkülerini ve halk hikâyelerini hafızasına almıştır. 1954 yılında Moskova Olimpiyatı’na sanatkâr olarak görevli gider. Orada hastahanede yatan Samet Vurgun’u ziyaret eder. Bu ziyaret esnasında Samet Vurgun, Azaflı’ya yazmasını tavsiye eder ve “Yaz, yaz! Gelecekte sen büyük bir şair olabilirsin, yaz!” diyerek ona nasihatte ve yönlendirmelerde bulunur.

Halk onu sever ama zamanın hâkim güçleri Azaflı’dan pek hoşlanmazlar ve ona bir tuzak hazırlarlar. Gürcistan’da bir Türk köyünde bir düğünde çalıp okurken onu alıp götürürler. Evinde silah bulundurmak suçundan tutuklanır. Hazırlanan senaryo uygulanır ve Azaflı hapsedilir. 1961-1965 yılları arasında 4 yıl hapis yatar. Son zamanlarında kalbinden rahatsız olan Mikayıl Azaflı Sovyetlerin yıkılmaya yüz tuttuğu ve yeni bir Azerbaycan Devleti’nin inşa edildiği günlerde 12 Ekim 1990 yılında vefat etmiştir (Kafkasyalı 1996).

Halk arasında kudretli bir şair olarak tanınan Mikayıl Azaflı’nın Koca Kartal kitabı Bakü’de (1987), Koca Kartal Azaplı adlı başka bir kitabı Türkiye’de (1989) yayınlanmıştır. Ayrıca Dr. Ali Kafkasyalı doktora çalışmasını Azerbaycan’da Mikayıl Azaflı üzerine yapmış ve daha sonra bu çalışmasını Mikayıl Azaflı (Hayatı-Sanatı- Eserleri) başlığı ile yayınlamıştır.

Mikayıl Azaflı’nın sözünün, sazının ve sanatının oluşmasında ve olgunlaşmasında rol oynayan amillerin başında Türk edebiyatının sözlü ve yazılı kaynakları gelmektedir. Düzenli bir eğitim almamış olmasına rağmen gelenek içerisinde kendini yetiştirmeyi başarmıştır. Şifahi halk edebiyatına, klasik edebiyata ve âşık edebiyatına çok derinden vâkıftır. Âşık edebiyatının, âşık şiirinin her türünde nadide örnekler verme başarısı göstermiştir.

Azaflı’nın şiirlerinin öne çıkan özelliklerinden biri de vatan ve millet sevgisidir. Yaşadığı dönemdeki zulümlere şiiri ile tepki göstermiş, vatan ve millet aşkını ön plana çıkarmıştır. Azaflı Mikayıl bütün sanatını iyilik, güzellik ve vatan sevgisiyle yoğurmuştur. Devrin baskı ve zulümlerine boyun eğmemeye çalışmış, Türklüğünü ve diğer manevi değerlerini muhafaza ederek başta kendi çocuklarına ve çevresine bu değerleri miras olarak bırakmıştır (www.turkoloji.cu.edu.tr; Kafkasyalı 1996).

Azaflı’nın etkisi Azerbaycan sınırlarını aşmış ve Türkiye’de de yankı bulmuştur. Şiirleri Türkiye’de birçok âşık tarafından okunup seslendirilmiştir. Âşıklar arasında “Koca Kartal” olarak tanınmakta ve adlandırılmaktadır.

Mikayıl Azaflı, bütün ömrü boyunca âşık musikisinin ve şiirinin uygun bir biçimde tebliğine ve zenginleşmesine çalışmıştır. Kendisinin oluşturmuş olduğu birçok yeni âşık havaları, klasik saz havaları ile kaynayıp karışmış, “Azaflı Dübeyti”, “Azaflı Geraylısı” ve başka âşık havaları bu sanata kazandırmıştır. Azaflı Azerbaycan’da usta âşıklardan biri olarak kabul edilmektedir. Azaflı âşıklık sanatını zirvede temsil eden şahsiyetlerden biridir (Kafksyalı 1996).