Madde Detay

17. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı kuvvetle muhtemel Bektaşi şairlerin­den olan Miskin Âşık'ın, hayatı hakkında çok fazla bilgi bilinmemektedir. Şiirlerinde Miskin Âşık mahlasını kullanan âşığın gerçek adı bilinmemektedir.

Miskin Âşık’ın, 17. yüzyılın ilk zamanlarında şöhret kazanan ve âşı­kane mahiyette birtakım şiirler vücuda getiren Öksüz Âşık’tan başka bir şahsiyet olduğunu vurgulayan Sadettin Nüzhet Ergun, Miskin Âşık’ın iki manzumesine 1040/1630 tarihinde yazılmış bir mecmuada rastlandığını, bu şiirlerden ikincisinin daha sonraki zamanlarda Yunus Emre’nin adına bağlanıp saba makamında bestelendiğini bildirmektedir (Ergun 1955: 92-93). Kevork Pamukciyan da Miskin Âşık'ın hayatı hakkında kesin bir bilgi olmadığını bildirerek Erivan Devlet Kütüphanesi Madenataran’da mevcut elyazmalarından 7717 nolu ve 1695 yılında Edirne’de Minas isminde birisi tarafından istinsah edilen 286 yapraklı yazmada Âşık Miskin’in “Ana rahminden zuhur olınca” mısrasıyla başlayan ve Hazreti İsa’ya mütedair olduğu anlaşılan bir şiirinin olduğunu kaydeder. Aynı yazmada Sefil Markar ve Vanlı Kuçak adındaki Ermeni âşıklarının da şiirleri yer almaktadır (Pamukciyan 2002: 128). Pamukciyan, Biyografileriyle Ermeniler isimli eserinde de Miskin başlığı altında “Şair, 1695’te istinsah edilen bir yazmada Hazreti İsa üzerine Ermeni harfli Türkçe bir şiiri vardır.” demektedir (Pamukciyan 2003: 128). Ayrıca Arnavutluk Devlet Kütüphanesi’ndeki Türkçe yazmalar arasında bulunan Dr 7/8F kayıt nolu ve 54 varaklık bir ilahi mecmuasının 36a nolu varağında “Miskinî” adına kaydedilmiş bir şiir ile aynı kütüphanede Dr 6/17 D kayıt nolu “Mecmu’a-i Asar-ı Muhtelife” başlıklı üç bölümden oluşan bir yazmanın üçüncü bölümünde de “Miskin Âşık” adına kayıtlı bir türkünün yer aldığı bilinmektedir (Çağlayan-Balaban 2013).

Kul, Miskin gibi mahlaslar tasavvufi cereyanlar etkisiyle âşıklar arasında yaygın olarak kullanılmış, ancak mahlas dışında da tevazu göstergesi olarak isimlerinin başına getirilmiştir. Hatta Türkçe söyleyen Ermeni “aşuğ”ların da İslam tarikatlarına intisap ederek Kul, Miskin gibi mahlaslar aldıklarını biliyoruz (Türkmen 1983). İşte bu durum Miskin Âşık’ın kimliğinin ve şiirlerinin tespitini zorlaştıran en temel hususlardandır. “Miskin Âşık” sözlerinin başta Yunus Emre olmak üzere Âşık Paşa, Âşık, Kul Âşık gibi başka şairler tarafından da kullanılmış olması, araştırmacılarca mahlas gibi değerlendirildiği için birtakım karışıklıklara sebep olmuştur. Karışıklık doğuran bir başka mahlas da Miskinî mahlasıdır. Hızrî’nin Cem’-üş-Şairân (Kaya 1990: 33) başlıklı şairnamesinin 20. dörtlüğünde adı geçen Miskinî adlı âşığın Miskin Âşık’la ilgisi de açık değildir. Sadettin Nüzhet Ergun’un yayımladığı ve biri Yunus Emre’ye de isnat edilen iki şiirinden hareket eden araştırmacılar, onun sade ve duru bir dili, coşkulu ve lirik bir söyleyiş biçimi olduğu neticesine ulaşmışlardır. 

Bayrak, Mehmet (2005). Alevi-Bektaşi Edebiyatında Armeni Âşıkları (Aşuğlar). Ankara: Öz-Ge Yay.  

Çağlayan, Bünyamin ve Adem Balaban (2013). “Arnavutluk Devlet Kütüphanesi’ndeki (Biblioteka Kombätare) Türkçe Yazma Mecmualar”, Turkish Studies. 8/1: 215-235.

Ergun, Saadettin Nüzhet (1955). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri 19 uncu Asra Kadar. C. 2. İstanbul: Maarif Kitaphanesi.

Kaya, Doğan (1990). Şairnâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Özmen, İsmail (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. C.III (17.-18. Yüzyıl). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 

Pamukciyan, Kevork (2002). Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar–II Ermeni Harfli Türkçe Metinler. Hzl. Osman Köker. İstanbul: Aras Yay. 

Pamukciyan, Kevork (2003). Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar–IV Biyografileriyle Ermeniler. Yayına Hazırlayan: Osman Köker. İstanbul: Aras Yay. 

Türkmen, Fikret (1983). “Tarih Boyunca Türk-Ermeni Kültür İlişkileri”, Türk Tarihinde Ermeniler. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü Yay. 62-63.

Koşma

Alçaklı yüksekli gaib erenler

Alıver gönlümü zâlim elinden

Hızır nebî isen gerçek er isen

Alıver gönlümü zâlim elinden

Hayber’in kapusun kopardı Ali

Anlar erlik ile tutmuştur yolu

Tanrı’nın arslanı ol ulu veli

Alıver gönlümü zâlim elinden

Derviş olan dâim giyer ak aba

Yalın ayak gezer hem başı kaba

Budin’i bekleyen Sultan Gül Baba

Alıver gönlümü zâlim elinden

Miskin Âşık gelüb geçti buradan

Görünmez kirpiği kaşı karadan

Seni de saklasın bizi yaradan

Alıver gönlümü zâlim elinden

Ergun, Saadettin Nüzhet (1955). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri 19 uncu Asra Kadar Cilt 2. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 92-93.

Semai

Sana direm bâd-i sabâ

Bana Mevlâ’mdan haber ver

Emeğim olmasun heba

Bana Mevlâ’mdan haber ver

Seher vaktinde erersin

Âşıkın bağrın kesersin

Dergâha kadem basarsın

Bana Mevlâ’mdan haber ver

Bir dahi bunda gelürsün

Beni türabda bulursun

Rûha safalar verirsin

Bana Mevlâ’mdan haber ver

Açılmıştır gülleriniz

Öter mi bülbülleriniz

Güzel midir illeriniz

Bana Mevlâ’mdan haber ver

Miskin Âşık eder âhı

Kan yaş ile yur günâhı

Sen de seversen Allah’ı

Bana Mevlâ’mdan haber ver

Ergun, Saadettin Nüzhet (1955). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri 19 uncu Asra Kadar Cilt 2. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 92-93.