Madde Detay

Osmanlı Devleti’nin beşinci padişahı (1413-1421) Sultân Muhammed/Mehmed Çelebi, Yıldırım Bâyezîd ile Devlet Hatun’un oğludur. Bâyezîd’ın dördüncü oğlu olduğu kabul edilen Mehmed, 788/1386 veya 789/1387 yılında dünyaya gelmiştir (İnalcık 2003: 391). Doğum tarihi kaynaklara göre farklılıklar gösteren Çelebi’nin viladeti Tuhfe-i Nâilî’de 781/1379 olarak verilmiştir (Kurnaz vd.2001: 913). Adı, sikke ve kitabelerde “Sultân Gıyâseddîn Mehmed”, bazı kaynaklarda “Sultân Çelebi, Çelebi Sultân, Mehmed Bey”, Arap ve Bizans tarihlerinde “Kirişçi, Kirî” şeklinde geçmektedir (Uzunçarşılı 1957: 497; Sakaoğlu 1999: 79). Babası Yıldırım Bâyezîd ile Ankara Savaşı’na katılan Çelebi Mehmed, savaşın kaybedileceğini anlayınca önce Bolu’ya çekilmiş, daha sonra da Timur’un maiyetinde bulunan, ancak halkın istemediği Kara Devletşâh’ı yenerek Amasya’ya hâkim olmuştur. Daha sonra Canik, Tokat ve Niksar gibi bölgelerin yöneticileriyle de mücadele yürütmüş ve “Rûmiye-i Sugrâ” denen Amasya-Sivas-Tokat bölgelerini 806/1403 tarihinde hâkimiyeti altına almıştır (Uzunçarşılı 1957: 497). Çelebi Mehmed, bu başarıları dolayısıyla Timur’un dikkatini çekmiş ve Timur kendisine taç, kemer, hırka gibi sultanlık alametleri göndererek onun beyliğini resmen tanımıştır. Çelebi Mehmed, Amasya merkez olmak üzere baba­sının topraklarını toparlamaya çalışırken, kardeşleri de Bursa ve çevresi ile Rumeli’de aynı maksatla çalışmışlardır (Çiçek 1999: 39). Ancak kardeşlerine göre daha üstün bir konumda bulunan Çelebi Mehmed, önce Îsâ Çelebi (öl. 1406), sonra Emîr Süleymân (öl. 1411) ve daha sonra da Mûsâ Çelebi (öl. 1413) ile yaptığı mücadeleyi kazanmıştır. Ardından Anadolu’da birliği sağlayan Çelebi Mehmed, sonraki dönemlerde Şeyh Bedreddîn (öl. 1420) hadisesi ile ağabeyi Düzme(ce) Mustafâ ayaklanmasını bertaraf etmiş ve Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu olmuştur. En büyüğü Murâd olmak üzere altı oğlu ve yedi kızı vardır. Çelebi Mehmed, Cemaziyelevvel 824/Mayıs-Haziran1421 yılında Edirne’de vefat etmiştir (İnalcık 2003: 394). Naaşı ölümünden kırk iki gün sonra Bursa'ya getirilerek Yeşil Türbe civarına defnedilmiştir.

Kaynaklarda şiir yazdığı rivayet edilen Osmanlı padişahlarından biri de Sultân Çelebi Mehmed’dir. Ancak onun eser kaleme aldığına dair bir bilgi yoktur. Şiir ve edebiyat merakının artıp yayılması (Kılıç 2010: 186); yöneticilerin, şairlerin ve diğer sanat erbabının bir arada bulunduğu şiir ve edebiyat meclislerinin teşekkülü ilk defa Çelebi Mehmed zamanında gerçekleşmiştir (Ak 2001: 45). Kendisinin yakın destek ve himayesini görmüş şairlerle âlimler arasında Şeyhî, Suriyeli Arabşâh, Fazlullâh, Muhyiddîn, Kara Ya’kub gibi isimleri saymak mümkündür (Çiçek 1999: 41). 

Ak, Coşkun (2001). Şair Padişahlar. Ankara: KTB Yay.

Akbayar, Nuri, S. A. Kahraman (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî. C. I. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.

Çiçek, Kemal (1999). “Çelebi Mehmed”. Osmanlı. C. XII. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 39.

Eravcı, H. Mustafa (2014). “Mehmed I”. Ahilik Ansiklopedisi. C. II. Ankara: Gümrük ve Tekel Bakanlığı Yay. 99-103.

İnalcık, Halil (2003) “Mehmed I”. İslâm Ansiklopedisi. C. 28. İstanbul: TDV Yay. 391-394.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). C. I. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Sakaoğlu, Necdet (1999). “Mehmed I (Çelebi)”. Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. C. II. İstanbul: YK Yay. 79.

Şemseddîn Sâmî (1316). Kâmusü’l-Alâm. C. VI. İstanbul.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1957). “Mehmed I”. İslâm Ansiklopedisi. C. VII. İstanbul: MEB Yay. 496-506.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003). Büyük Osmanlı Tarihi (Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri Hakkında Bir Mukaddime ile Osmanlı Devleti'nin Kuruluşundan İstanbul'un Fethine Kadar). C. I. Ankara: TTK Yay.

Gazel

Cihân hasm olsa Hak’dan nusret iste

Erenlerden du’â vü himmet iste

Çalup dîn aşkına da’vâya şemşîr

Anuben çâryârı hidmet iste

Eger leb-teşne isen ey bed-endîş

Bu deşt çeşmesinden şerbet iste

Geçenden geç demir taşdan sakınma

Demiri mahv idenden kudret iste

Çevirme yüz muhâlifden Muhammed

Adûyı arsadan sür vüs’at iste

(Ak, Coşkun (2001). Şair Padişahlar. Ankara: KTB Yay. 46.)