Madde Detay

Müştâk mahlasıyla şiir de yazan Muhammed Hüseyin Han, 1743’te Nâdir Şâh’a karşı ayaklanma başlatan ve Nâdir’in 1747’de öldürülmesinin ardından büsbütün bağımsız bir siyaset takip eden Şeki Hanı Hacı Çelebi’nin torunudur. Hacı Çelebi ise 1524-1551 yıllarında Şeki’yi bağımsız bir eyalet olarak yöneten Derviş Muhammed Han’ın soyundan gelmektedir. Muhammed Hüseyin Han’ın doğum yeri ve tarihi bilinmemektedir. 1759’da amcası Ağakişi Bey’in yerine Şeki Hanlığı tahtına geçmiş, Azerbaycan Hanlıkları arasındaki iktidar mücadelesinde 1780’de diğer amcası Hacı Abdülkadir tarafından öldürülmüştür.

Sanat adamlarını himaye eden Muhammed Hüseyin Han’ın döneminin ünlü şairleri Molla Penah Vâkıf ve Molla Velî Vidâdî’yle de yakın ilişki içinde olduğu ve mektuplaştığı bilinmektedir (Gehremanov 1988: 492). Öldürülmesinden çok müteessir olan Vidâdî, 140 mısradan oluşan ve Musîbet-nâme adını verdiği muhammesinde Muhammed Hüseyin Han’ı “cömertlik ve eli açıklık kaynağı”, “ehl-i irfan”, “kılıç ve kalem sahibi”, “korkusuz, adaletli ve tevekkül ehli” bir insan olarak tanımlar (Araslı 1957: 70-71).

Müştâk’ın şiirlerinden çok azı eldedir. Mümtaz, katledildikten sonra varının yoğunun yağmalandığını ve şiirlerinin de o sırada mahvolup gittiğini yazar (1925: 32). Gaibov, Mecmua’sına (19. yüzyıl) Müştâk’ın mahlas beyti bulunmayan bir gazelini almıştır (Gehremanov 2002: 121). Şiirlerini ilk kez toplu olarak yayınlayan Mümtaz ise, bu gazeli kitabına almamış, Müştâk’ın Türkçe birer murabba, tecnis, gazel ve muhammesiyle Farsça bir müstezadını neşrettirmiştir (1925: 33-38).

Araslı, Hemid (hzl.) (1957). Vidadi, Eserleri. Bakü: Azerbaycan Üniversitesi Neşriyatı.

Gehremanov, Cahangir (1988). XVII-XVIII Esrler Azerbaycan Edebiyyatı. Bakü: Elm Yay.

Gehremanov, Cahangir ve Ş. Cemşidov (hzl.) (2002). Hüseyin Efendi Gaibov, Azerbaycan’da Meşhur Olan Şuaranın Eş’arına Mecmuadır. C. 3. Bakü: Mütercim Yay.

Mümtaz, Selman (1925). Azerbaycan Edebiyyatı: Muhammed Hüseyin Han Müştâk. Bakü: Komünist Neşriyatı.

Muhammes

(Muhammes, Molla Penâh Vâkıf’ın “Dehrde oldı mana dildâr ü dilber bir tüfenk” mısraıyla başlayan şiirini Râfi’ mahlaslı şair aracılığıyla Müştâk’a göndererek kendisinden bir tüfek istemesi üzerine cevaben yazılmıştır)

fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün

Gelmiş ol âlî-cenâbun kâsidi ister tüfenk

Ey gözüm nezzâre kıl bak her yana ahtar tüfenk

Öylesin tap kim görenler söylesün bihter tüfenk

Kâmil olmış cevheri üstinde nakşı zer tüfenk

N’eyler aya bilmenem yâ Rab o şûh ü şer tüfenk

Yok iken zâtı cihânda kıldı Eflâtûn anı

Gör neler saldı halâik içre dutsun hûn anı

Her gelenler ihtirâan kıldılar efzûn anı

Eylemişler katl-i nefs içün hemîşe çûn anı

Anın içün nevha salmış âleme ağlar tüfenk

Yâyı teşbîh itdiler hûb-rûların ebrûsına

Tîri müjgâna dönem ey gözlerün câdûsına

Hançer ile nîze kimdür düşeler gaygusına

Çarha da degse başı degmez anın pâbûsına

Hansı bir endâmı sîmün uzvuna benzer tüfenk

Sen Karabağ içre kurmışsan taleb meydânını

Dutmusan dilde olan va’d ü vefâ mîzânını

Görmeyübsen esb-i ihsânın meger cevlânını

Bir tüfengin bu kadar sen çekmisen hicrânını

Eyledüm teslîm-i Râfi’ çeşmi pâberser tüfenk

Şi’rüne tahsîn ki yitmez hîç bir eş’âr ana

Her kimün var ise haddi söylesün güftâr ana

Kimse leb tepretmesün kim gelmez istifsâr ana

Aybdur Müştâk’dan bu sözleri izhâr ana

Dutmasun nazmı rekâket var ise kemter tüfenk

(Mümtaz, Selman (1925). Azerbaycan Edebiyyatı: Muhammed Hüseyin Han Müştâk. Bakü: Komünist Neşriyatı. 37-38).