Madde Detay

Nâfiz, Osmanlı Devleti’nin kırk dokuzuncu şeyhülislamı İmam Mehmed Efendi’nin oğludur. Aile kökleri Amasya sancağına bağlı Ladik kasabasına dayanmaktadır (Özcan 1989: 651). “Lâzikî” lakabının da buradan geldiği düşünülmektedir. 1130/1718’de müderris olan Nâfiz; Tebriz, Filibe ve Diyarbakır mollası ardından da Mekke ve İstanbul kadısı olmuş, 1177/1763’te Anadolu Kazaskerliğine getirilmiştir. Son görevi Rumeli kazaskerliğidir (Akbayır 1996: 535). Şair, bu göreve getirildikten kısa bir süre sonra 1181/1767’de vefat etmiştir. Nâfiz’in üç eseri tespit edilmiştir:

1. Dürretü’l-Muhâkemât: Ebû Muhammed Ganim El-Bağdadî’ye ait Dürretü'l-Muhâkemât fi Şerh-i Melceü’l-Kuzât inde Tercîhi’l-Beyyinât adlı eserin Türkçe tercümesidir. 26 bölümden oluşan Dürretü’l-Muhâkemât’ın her bölümünde İslam hukuku ile ilgili bir konu açıklanmıştır.

2. Letâ’ifü’l-Hayâl: Kaynaklarda söz edilmeyen Nâfiz’e ait Letâ’ifü’l-Hayâl adlı bu eser, bir şiir mecmuasıdır. 156 varaktan oluşan eserde "zülf, çeşm, dehân, zekan" gibi güzellik unsurları; "nâz, istignâ, tahammül, rakîb" gibi aşkın hâlleri, "gül-bülbül, şem-pervâne" mazmunları; ilkbahar ve sonbahar betimlemeleri; felekten şikâyet vb. konular yer alır. Bu konular, matla ve müfredat başlıkları altında (matla-ı çeşm, müfredât-ı çeşm…), Necâtî, Fûzûlî, Bâkî, Nef‘î, Sâbit, Neşâtî, Sabrî gibi şairlerin beyitleriyle örneklendirilmiştir. Eserde Nâfiz, zaman zaman kendi beyitlerine de yer vermiştir.

3. Dîvân: Tek nüshası İstanbul Üniversite Kütüphanesi T 550 numarada kayıtlıdır. 229 varaktan oluşan Dîvân’ın müellif hattı olduğu, esere Nâfiz'in torunu tarafından düşülen nottan anlaşılmaktadır. Bazı sayfaları eksik olan Dîvân yanlış dikilmiştir. Eserde tekrarlanan mısra/beyitler ve boş bırakılmış yerler olması sebebiyle Dîvân’ın şairin tashihinden geçmediği düşünülmektedir. Hemen her nazım şeklinde şiirlerin yer aldığı Dîvân’ın en geniş kısmını gazeller oluşturur. Dîvân doktora tezi olarak hazırlanmıştır (Demir 2008).

Daha çok âşıkâne gazeller söyleyen Nâfiz’in şiirlerinde halk söyleyişleri ve deyimlerle birlikte uzun tamlamalar, somutlayıcı anlatım ve örnekleme tekniğini kullanması onun Hint üslubundan etkilendiğini göstermektedir. Nâfiz Dîvânı, sarayda yapılan törenlere ve devrinin sosyal yaşamına dair bilgiler içermesiyle de önem kazanmaktadır. Şiirlerinde musiki terimlerine sık yer veren Nâfiz’in bazı gazelleri bestelenmiştir.

Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (hzl.) (1999). Belîğ, Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.

Akbayır, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Altunsu, Abdülkadir (1972). Osmanlı Şeyhülislâmları. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

Bursalı Mehmed Tahir (2000). Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Basımevi.

Danişmend, İsmail Hâmi (1971). Osmanlı Devlet Erkânı. İstanbul: Türkiye Yay.

Demir, Hiclâl (hzl.)(2008). Lâzikî-zâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı (İnceleme-Metin-Özel Adlar Dizini). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı. Ankara: AKM Yay.

Müstakim-zâde Süleyman Sadeddin. Devhatü’l-Meşâyih. Milli Kütüphane. Yz A 3681/1. vr. 80a-b.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi,Vekayiü’l-Fudalâ. İstanbul: Çağrı Yay.

Silahdar-zâde Mehmed Emin. Tezkiretü’ş-Şuarâ. Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi. No. 1357.

Şefkat. Tezkiretü’ş-Şuarâ. Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi. No. 1358.

Dîvân

Gazel

Gül bu dem neyler hezâr-ı nâle-perdâz olmasa

Eşk-i gül-gûnuyla evc-i hüsne dem-sâz olmasa

Dil açılmazdı dehânın görmedikce bâgda

Bülbül etmezdi niyâzı gonçede nâz olmasa

Dâne-i hâliyle murg-ı sabr olur muydu şikâr

Dâm-ı zülfü hîle-bâzın sihr-perdâz olmasa

Şem‘ine pervâne bî-pervâ olur hayret-zede

Gonçe-i sır şu‘le-i esrâra hem-râz olmasa

Eylemezdi nagme-i ‘uşşâk bir demde karâr

Nâfizâ sâz-ı niyâza perde şehnâz olmasa

(Demir, Hiclâl (hzl.)(2008). Lâzikî-zâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı (İnceleme-Metin-Özel Adlar Dizini). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 606-607).