Madde Detay

Doğum tarihi ve yeri bilinmemektedir. Asıl adı Mehmed’dir. Rumeli kadılarından Vekil Sinan Efendi’nin oğlu olduğundan Vekil Sinan-zâde Mehmed Nihâlî Efendi olarak tanındı. Lütfîbey-zâde Efendi’nin hizmetine girdi. Fakat muradına eremedi. Daha sonra Kadı Hasan Efendi’nin, bazı kaynaklara (Özcan 1989: 61; Sungurhan-Eyduran 2008: 220) göre de Hüseyin Efendi’nin hizmetine girerek ondan mülâzım oldu. Kırk akçe ile Edirne Beylerbeyi Medresesi’nde müderrislik yaptı. Cemâziyelâhır 1001/Mart-Nisan 1593’te Bostan-zâde Sunullah Efendi’nin huzurunda yapılan sınavda başarılı olarak Ali Paşa-yı Cedide’ye terfi etti. Daha sonra Sunullah Efendi tarafından azledildi. Cemâziyelevvel 1004/Ocak 1596’da Kalenderhâne Medresesi’ne, Şaban 1006/Mart-Nisan 1598’de Sahn Medresesi’ne, Zilhicce 1008/Haziran-Temmuz 1600’de Sultan Selim-i Kadim Medresesi’ne müderris olarak atandı. Muharrem 1010/Temmuz 10601’de Diyarbakır kadılığına atandı. Fakat görevi kabul etmedi. Bunun üzerine zorla Cemâziyelevvel 1010/Ekim-Kasım 1601’de Süleymaniye Medresesi’nde görevlendirildi. Şeyhülislâm Hoca-zâde Mehmed Efendi hakkındaki uygun olmayan sözleri nedeniyle görevden alındı. Muharrem 1013/Mayıs-Haziran 1604’te Şam kadısı oldu. Zilhicce 1014/Nisan-Mayıs 1606’da görevi sonlandı. Muharrem 1018/Nisan-Mayıs 1609’da Rusçuk kazası arpalık olarak verildi. Cemâziyelâhır 1021/Temmuz-Ağustos 1612’de kendi isteğiyle Edirne kadılığına getirildi. Recep 1022/Ağustos-Eylül 1613’te azledildi. Safer 1026/Şubat-Mart 1617’de İstanbul kadısı oldu. 5 Muharrem 1027/2 Ocak 1618’de vefat etti. Edirnekapısı dışında defnedildi. Tuhfe-i Nâilî (Kurnaz vd. 2001: 1118)’ye göre Sicill-i Osmanî (Akbayar 1996: 1255)’nin vefat tarihini 1026/1017 olarak göstermesi doğru değildir. Zamanının tanınmış bilginlerindendi. Sicill-i Osmanî (Akbayar 1996: 1255)’ye göre âlim, şair, fazıl, zarif, âlî-himmet bir kişi idi.

Herhangi bir eser sahibi olduğuna dair bir bilgi bulunmamaktadır. Şemsettin Sami (1996: 4624)’ye göre Türkçe ve Farsça şiirleri bulunmaktadır. Nev’î-zâde (Özcan 1989: 620)’ye göre kahramanlığa dair kıt‘aları cönklerde kayıtlıdır. Sicill-i Osmanî (Akbayar 1996: 1255) ve Hasan Çelebi (Sungurhan-Eyduran 2009: 388) ve Nev’î-zâde (Özcan 1989: 620)’ye göre, Mekke’deki yoksul kimselere Celâlî adıyla floriler dağıtan Hind hükümdarı Celâleddin Ekber Şah’a bir kaside sunmuştur. Kaynaklarda şiirlerinden örnekler yer almaktadır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî, C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1255.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 340.

Kayabaşı, Bekir (hzl.)(1997). Kâfzâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş‘âr’ı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi. 582.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, İnceleme-Metin. C. 2. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay. 922-923.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.1118.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Nev’îzâde Atâî Şakaik-ı Nu’mâniye ve Zeyilleri-Hadaikü’l-Hakaik Fî Tekmileti’ş-Şakaik. İstanbul: Çağrı Yay. 619-620.

Sungurhan-Eyduran, Aysun (2008). Beyânî Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10733,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi 23.06.2014]. 220.

Sungurhan-Eyduran, Aysun (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10739,tsmetinbpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 23.06.2014]. 386-388.

Şemsettin Sami (1996). Kâmûsu’l-‘Alâm. Tıpkıbasım. C. 6. Ankara: Kaşgar Neşriyat Yay. 4624.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1990). C. 4. “Nihâlî Mehmed Efendi”. İstanbul: Dergâh Yay. 59.

Ünver, Niyazi (2006). “Nihâlî”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 6. Ankara: AKM Yay. 620.

Şi‘r

Haddün gibi bir berg-i gül-ter ele girmez

Kaddün gibi bir şâh-ı sanavber ele girmez

Mir’ât-ı dili aks-ı ruh-ı yâr ile seyr it

Kim böyle gülistân-ı musavver ele girmez

Göstermek olurdı nic’olur ayagın öpmek

Ammâ n’ideyin dâmen-i dil-ber ele girmez

Tîgün gibi bir cân hakına çalışur olmaz

Nîzen gibi bir üstüme ditrer ele girmez

Eylerdi Nihâlî o mehün barmagı vasfın

Yazmaga murâdınca kalemler ele girmez

(Sungurhan-Eyduran, Aysun (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10739,tsmetinbpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 23.06.2014]. 386-387.)