Madde Detay

Oğuz Ali, 16. yüzyılda yaşamış saz şairlerindendir. Hayatı hakkında çok fazla bilgi bulunmayan âşık, şiirlerinde Oğuz Ali ve Ali mahlaslarını kullanmıştır. Rıza Nur tarafından yayımlanan (Revue de Turcologie- İskenderiye, 1931: 100) bir şiirinden varlığı bilinmektedir. Bu şiirinde ünlü denizci Turgut Reis’in ölümü üzerine duygu ve düşüncelerini dile getirmektedir. Buradan kendisinin Garp Ocaklarına mensup bir denizci asker olduğu çıkarılmaktadır (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi 1990: 102). Günümüzün âşıklarından İsmetî, Âşıknâme’sinde Oğuz Ali’den de söz etmektedir (Sakaoğlu 1989: 132). Kocatürk, onun Turgut Reis mahiyetindeki deniz erlerinden olduğu kendi ifadesinden anlaşıldığını söyler. İlk defa Rıza Nur tarafından bulunarak yayımlanan aşağıdaki birinci şiir onun adını açıkça tespit etmektedir. Vatikan kitaplığındaki yazmalar arasında bulup İtalyan türkoloğu Ettore Rossi tarafından yayımlanan ikinci şiir sahibi Ali'nin de bu Oğuz Ali (1963: 23) olduğunu ifade eder. Oğuz Ali’nin ne zaman ve nerede doğduğu hakkındaki bilinmezlik, ölümü için de geçerlidir. 

Oğuz Ali'nin müstakil bir eserinin olup olmadığı bilinmeyip sadece iki şiiri tespit edilebilmiştir. Elçin’de bir türkü ve bir destanı yer almaktadır. “Ali eydür günün günden yeg olsun/ Bahadır imişsin yüzün ağ olsun/ Gazi Hünkar sana mertebe versin/Aldı başdıyasın Anabolı’nın.” (Elçin 1988: 7). “Türkî Yarenler Turgut’tan haber soranlar/ Aldı başdıyasın Anabolu’nın/ Gazi beğdir münkir gelmen yoldaşlar/ Aldı başdıyasın Anabolı’nın.” (Elçin 1988: 7). Görüldüğü üzere âşık, tespit edilen bu iki şiirinde Ali ve Oğuz Ali mahlaslarını kullanmıştır.

Sakaoğlu, Oğuz Ali hakkında şu bilgiyi vermektedir: "Elimizdeki tek şiiri, ünlü Türk denizcisi Turgut Reis’in ölümü (1565) üzerine söylediği ağıtıdır. Şiirdeki yer adlarına bakarak, Ali’nin de denizci olduğu ileri sürülebilir. Şiir sekiz heceli mısralarla söylenmiş olup yer yer teknik kusurları görülmektedir. Bazı mısraları tam olmayan ağıt, Turgut Reis’in Sultan Süleyman nezdindeki sevgisini de dile getirmesi açısından dikkat çekicidir." (1989: 132). Sakaoğlu’nun Oğuz Ali’nin diğer şiirini görmediği “Elimizdeki tek şiiri” ifadesinden anlaşılmaktadır. Oysa Şükrü Elçin’in Akdeniz’de ve Cezayir’de Türk Halk Şâirleri adlı eserinde bu şiirin dışında Oğuz Ali’nin bir türküsüne de yer verilmektedir. Şükrü Elçin'in, Oğuz Ali’nin Ağıt adlı şiirindeki bazı kelimeleri Köprülü, Sakaoğlu ve Kocatürk’ten farklı olarak okuduğu dikkat çekmektedir. Bu farklılıklar şunlardır: İkinci mısradaki ifade Köprülü, Sakaoğlu ve Kocatürk’te “….şimdi ölüm demiş…” , Elçin’de ise“….şindi ölüm demiş…” olarak geçmektedir. Köprülü, Sakaoğlu ve Kocatürk’te “Virân olan şanım demiş” mısrası Elçin’de “Virân olan şarım demiş” olarak geçmektedir. Köprülü, Sakaoğlu ve Kocatürk’te “Düşürdü bizi firkate” mısrası ise Elçin’de "Düşürdü bizi furkata" olarak, Köprülü, Sakaoğlu ve Kocatürk’te “Malta ile….” başlayan mısra ise Elçin’de “Malta ile Ekalon’da” olarak geçmektedir. Yeniçeri âşıklarından olduğu anlaşılan Oğuz Ali’nin dili sade ve anlaşılırdır. Cönk ve mecmualar üzerine yapılacak çalışmalar ile Oğuz Ali'nin hayatı ve edebi kişiliği hakkında yeni bilgiler gün ışığına çıkabilir.

Elçin, Şükrü (1988). Akdeniz’de ve Cezayir’de Türk Halk Şâirleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1963). Saz Şiiri Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

Köprülü, Fuat (2004). Saz Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.

Sakaoğlu, Saim (1989). “Türk Saz Şiiri”, Türk Dili Özel Sayısı III (Halk Şiiri). Sayı 445-450 Ocak-Haziran.132.

“Oğuz Ali” (1990). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: Dergâh Yay. 102.

 

Ağıt

Turgut Paşa eydür Beyler

Gele şimdi ölüm demiş

Nic’edelim emir Hak’tan

Ergeç budur yolum, demiş

 

Gelsin kullarımın hası,

Giysin siyah, etsin yası

Cerbe ile Trablus’u

Viran oldu ilim, demiş

 

Mevlam sılaya, gurbete

Düşürdü bizi firkate

Malta ile

Eremedi elim demiş

 

Oğuz Ali durmaz çağlar

Âlem yasın tutmuş ağlar

Han Süleyman eydür: Beyler

Büküldü ya belim demiş 

Kocatürk, Vasfi Mahir (1963). Saz Şiiri Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası. 23.

 

Türki

Yarenler Turgut’dan haber soranlar

Aldı başdıyasın Anabolı’nın

Gazi beğdir münkir gelmen yoldaşlar

Aldı başdıyasın Anabolı’nın

 

Kalkıbanı burnun önünden geçti

Şah’ın uhdesinden gemiler seçti

Ol gece ansızın üstüne düştü

Aldı başdıyasın Anabolı’nın

 

Andrıya deniz yüzün korurken

İl memleket benim deyip yürürken

Atlısı yayası şöyle dururken

Aldı başdıyasın Anabolı’nın

 

Varıban kulesin top ile yıktı

Gaziler metrisin odlara yaktı

İçinden yedi bin yesiri çıktı

Aldı başdıyasın Anabolı’nın

 

Ali eydür günün günden yeğ olsun

Bahadır imişsin yüzün ağ olsun

Gazi Hünkâr sana mertebe versin

Aldı başdıyasın Anabolı’nın 

Elçin, Şükrü (1988). Akdeniz’de ve Cezayir’de Türk Halk Şâirleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay. 7.