Madde Detay

İhsan Ozanoğlu, 15 Nisan 1907’de Kastamonu Honsalar Mahallesi’nde dünyaya gelmiştir. Doğum tarihinin 1905 olduğunu beyan eden kaynaklar (Nasrattınoğlu 1995: 51) da bulunmaktadır. Bu kaynaklarda İ. Nasrattınoğlu, Ozanoğlu'nun bizzat kendisinin doğum tarihini 1905 olarak açıkladığını yazmaktadır. Babası Şabaniyye dergâhının zâkirbaşısı, mevlithan Âşıkoğlu Ahmet, annesi ise Hafize Emine Hanım’dır. Âşık Ahmet ve Hafize Emine Hanım’ın on çocuğundan biridir. Ataları aslen Buharalı olup önce Erzincan’a sonra da Kastamonu’nun Duruçay Köyü’ne yerleşmiştir (Ozanoğlu 2001: 335; Önder 1976: 7543). Dedesinin ve babasının dönemlerinin hatırı sayılır âşıkları olması nedeniyle Soyadı Kanunu sırasında kendisine Ozanoğlu soyadını alır. Şiirlerinde kimi zaman Âşık İhsan kimi zaman da Ozanoğlu mahlasıyla tapşırdığı görülür. İlaveten Çeçen, Âşık, Âşıkoğlu (Güngör 1944: 6) mahlaslarını da gazete ve dergilerde yayımlanan şiirlerinde, yazılarında imza mahiyetinde kullanır. İlköğrenimini Nasrullah Mektebi’nde, ortaöğrenimi Dârü'l Hilâfe Medrese’sinde tamamlar. 1928’de İstanbul Öğretmen Okulu’ndan mezun olur. Mezuniyetini takiben 1938 yılına kadar köylerde öğretmenlik yapar. İ. Ozanoğlu’nun Arapça, Farsça, Fransızca ve Ermenice bildiği kaydedilmiştir (Güngör 1942: 4; Keser 2009: 40; Kutlu 1990: 164). Ozanoğlu’nun medrese tahsilinden geçmiş olması vesilesiyle Arapça ve Farsça kelimelere, terkiplere ve eserlerin muhtevasına aşina olduğu şiirleri ve eserleri vasıtasıyla anlaşılır. 1946 yılında Kastamonu İl Halk Kütüphanesi Müdürlüğüne atanan Ozanoğlu, bu vazifede 15 yıl görev yapar. Emekliliğini takiben âşıklığa, derlemeciliğe ve sahaflığa zamanını vakfeder. Âşık tarzı şiir geleneği içinde Emrah koluna bağlı âşıklar silsilesinde yer almaktadır. Erzurumlu Emrah’tan ders alan Âşık Kemali’nin oğlu Âşık Hasan’dan saz dersleri almıştır. 18 yaşındayken ustası Âşık Hasan’dan icazet alır ve âşıklar meclisine katılır (Çelengil 1959: 2). 13 Şubat 1981 tarihinde Kastamonu’da vefat etti. Mezarı Kastamonu merkeze bağlı Duruçay köyündedir.

Şiir yazmaya çocukluk yıllarında başlar. Ozanoğlu, ustası Âşık Hasan’dan icazet alarak âşıklar meclisine katılmıştır. Âşık Hasan dışında Karakadıoğlu Rıfat Bey’den ve Kemal İlerici’den de musiki, makam dersleri alır (Ozanoğlu 2001: 336; Güngör 1942b: 4; 1942c: 2). Türkçe, Arapça ve Farsça dillerinde irticalen söyleyebilmektedir (Çelengil 1959: 2; Kutlu 1990: 164). Hece ölçüsünü ve aruzu çok iyi bilen Ozanoğlu, şiirlerinde iki vezni de başarıyla kullanır. Hakanî, Çağatay ve Azeri lehçelerinde de şiirler yazar (Önder 1976: 7544). Ozanoğlu, yaşadığı dönemin hatırı sayılır âşıklarıyla irticalen atışmalar yapmıştır. Saz ve sözdeki ustalığıyla atışmaları yazılı kaynaklara geçirilmiş usta âşıklardandır (Bayraktar 2002: 41). Bunlar arasında Âşık Nihani, Firkâni, Hakkı Bayraktar, İzzetî, Posoflu Âşık Müdamî, Yorgansız Hakkı Çavuş, Âşık Veysel, Firkânî, Haykurî, Dursun Cevlânî (Alptekin 2009: 162; Bayraktar 2002: 40; Şenel 2009: XXXVI; Yakupoğlu 2009: 217;) gibi isimler yer almaktadır. Erzurumlu Emrah’ın torunu Nihânî ile atışması sırasında henüz on altı yaşında olduğu ve usta âşığı mat ettiği bilinmektedir. İlerleyen yıllarda Nevşehirli Yahya, Âşık Veysel ve Müdamî’yi de atışmalar sırasında mat etmiştir (Çelengil 1959: 2). 1942 yılında Kastamonu Halkevi’nde düzenlenen ve Behçet Kemal Çağlar tarafından yönetilen âşıklar toplantısında Âşık Müdâmî ile atışmıştır. Müdâmî'nin, Ozanoğlu'nun söz söyleme alanındaki ustalığı karşısında “…âşıklar babında olmuşsun üstat, âşıkların piri can Ozanoğlu” diyerek atışmadan çekildiği bilinmektedir (Çelengil 1959: 3).

1975 yılında Konya’da düzenlenen 10. Türkiye Âşıklar Bayramı’nda Âşıkların Babası, En Usta Halk Ozanı unvanlarına layık görülmüştür. Ozanoğlu, hem Divan şiiri hem de halk şiiri alanında eserler vermiştir. Divan şiiri alanında kaleme aldığı eserlerini geleneği takip ederek bir divan içinde toplamıştır. Âşık tarzı şiir geleneği zemininde yazdığı şiirlerinden müteşekkil 20 kadar kitabını muhtelif yayınevlerinde yayımlamıştır (Tan 1984: 164). Âşıkları okuryazarlıklarına göre ümmi ve arif; yönelimlerine göre aşk ve ihtiras âşığı; geleneğe intisabına göre badeli, badesiz veya kamil, tutuk, çırak, usta şeklinde sınıflara ayırmaktadır (Ozanoğlu 1940: 21). Kendisi, aynı eserinde “âşıkların münasib bir üstada baş verir vermez kura ile mahlas almasının lazım geldiğini” kaydetmişse de mahlasını nasıl aldığı bilinememektedir. Bu minvalde badeli âşık olduğunu gösteren veya ima eden bir kayda da rastlanılmamıştır. Keman, ud, tambur, mandolin, gitar çalmayı iyi seviyede bilir. Âşık Nihânî ile atışmasını takiben on iki telli meydan sazını tercihen çalmaya başlamış, sanatını icra ederken bu sazıyla tanınmıştır (Ozanoğlu 2001: 336). Çok iyi derecede saz çaldığı bilinen Ozanoğlu’nun sazı dönemin meşhur saz ustaları Tekeli Kardeşler tarafından yapılmış olup, sazının sapının içi oyulmuş buraya da perdeler döşenmiştir. Sazı içte ve dışta toplam on sekiz telden müteşekkildir. Sağlığında sazıyla “benim sazımın sapının içi oyuktur. Kimsenin sazından benimkinden daha güzel ses çıkmaz” şeklinde övünür. Bu saz bugün Ankara Etnografya Müzesindedir (Tan 2018). İrticalen söyleyebilen Ozanoğlu, zaman zaman da kendi şiirlerini önceden yazıp ezberleyerek icra eder. Tarih düşürme/tarih bildirme sanatını çok iyi bildiği ve başta aile efradının doğum ve/veya ölüm tarihleri olmak üzere değer verdiği kişilerle, önemli vakalarla ilgili tarihleri tarih düşürme sanatıyla kaydeder (Aktaş 2009: 184).

Ozanoğlu bulunduğu her mecrada derleme yapmayı ihmal etmemiş bir folklor araştırmacısı olarak karşımıza çıkar. Türk halk edebiyatı, halk müziği, halk dansları, halk hekimliği, halk hukuku, maddi kültür araştırmaları başta olmak üzere folklorun neredeyse tüm kadrolarına yönelik derlemeler yapar. Bu derlemelerin bazıları yayımlanmış, kalanlar da daktilo veya el yazması metinler halinde arşivlere kazandırılmıştır. Ankara Devlet Konservatuarında ve TRT arşivlerinde İ. Ozanoğlu’nun kaynak kişi sıfatıyla kayıtlı olduğu çok sayıda türkü yer almaktadır (Şenel 2009: 103-134). Âşık tarzı şiir geleneğinde Kastamonu’da âşık fasıllarının düzeni hakkındaki bilgilerimizin önemli bir bölümü de Ozanoğlu’nun (1940) eserine dayanmaktadır. Burada âşıklığın Kastamonu’da nasıl bir yapıya karşılık geldiğini ve karşıladığı işlevleri de görebilmekteyiz. Halkbiliminin çalışma kadrolarına yönelik derlemelerinden oluşan 100 kadar basılmış eseri bulunmaktadır (Tan 1984: 164; 1987: 361). Derleme ve araştırmaları, çalıp söylediği eserleri, Hacettepe Üniversitesi Devlet Konservatuarı Folklor Arşivi’nde, Kastamonu Müzesi, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, Ankara Etnografya Müzesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Halk Kültürünün Araştırma ve geliştirme Müdürlüğü Arşivi’nde muhafaza edilmektedir (Tan 2018). Ozanoğlu’nun yayımlanmamış eserlerinin önemli bir bölümü Kastamonu Müzesi’nde, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi’nde, Türk Dil Kurumu’nda muhafaza edilmekte olup, bu eserlerin nüshaları da yurdun muhtelif kütüphanelerindedir.

İ. Ozanoğlu’nun bir diğer özelliği de gazeteciliğidir. Gençlik yıllarında Darü’l Hilafe Medresesi’nde Mevzıa-i Hasene ve Altınışık dergilerini çıkarmaya başlar. Kurtuluş Savaşı yıllarında Doğru Söz gazetesinde aralıksız yazılar yayınlar (Ozanoğlu 2001: 336; Uçkun 2005: 423). Yeni Kastamonu, Birlik, Hürsöz ve Yeni Ses gazetelerinde yazılar yayımlar (Demircioğlu 1980: 32; Erdoğdu 2009: 259,265; Keser 2009: 41). Hakkında çok sayıda lisans tezi (Bıyıklıoğlu 2000; Ekin 2000; Çatak 1999; Çil 2000; Koçak 2000; Selvi 2000; Suluhan 1999) hazırlanmıştır.