Madde Detay

Eski Uygur Türkçesinin Budist edebiyat döneminde eserler vermiş olan şairin ismi Hazai (1976) ve Zieme (1991)’ye göre praty-a-širi, Sertkaya (1986, 1988a) ve Ölmez (2001)’e göre piraty-a şiri, Şanlı (2002)’ya göre pratya-şir, Arat (2007) ve Ercilasun (1985)’a göre pratyaya-şiri şeklindedir. Arat (2007)’ta ayrıca pratya şiri ve pratyaya śri okumaları da geçer. Şairin adının Sanskrit biçimi Barutçu (2002), Shimin (2002) ve Sertkaya (1986)’da prajñaśrī; Zieme (1991)’de ise prajñāśrï olarak geçer.

Hakkında çok az bilgi bulunan şairin, diğer şairlere nazaran, oldukça çok denebilecek sayıda şiiri elimize ulaşmıştır. Eski Türkçe döneminin karakteristik özelliklerinden olan mısrabaşı kafiyesi ile yazdığı bu şiirleri parçalar halinde birçok yazıda işlenmekteyken, toplu hâlde Reşit Rahmeti Arat’ın Eski Türk Şiiri isimli eserinde yayımlanmıştır.

Genellikle ahlaki ve dinî içerikli duyguları işlediği şiirleri "On Türlü Niyaz Usûlü," "Canlılara Faydalı Olmak," "İtiraf," "Doğru Yol," "İyi Dilek," "İnanç" ve "İyi Niyet" gibi sözlerle başlıklandırılmıştır. Eski Türk Şiiri isimli eserde, Pratya Şiri’ye ait 9 metin gösterilmektedir. Bunlardan ilk yedisi toplu hâlde "Çeşitli Parçalar" adı altında toplanmıştır. Bu bölümde A metni "On Türlü Niyaz Usûlü" başlığını taşımakta ve kendi aralarında -alım / -elim ile bağlanan 11 dörtlükten oluşmaktadır. Yine -alım / -elim ile bağlanan ve 16 dörtlükten oluşan C metni ise "Canlılara Faydalı Olmak" sözüyle başlıklandırılmıştır. E metninin başlığı "İtiraf" sözüdür ve bu şiirde -tımız / -timiz ile bağlanan beş dörtlük bulunmaktadır. -zunlar / -zünler ile bağlanan yedi dörtlükten oluşan G metnine "İyi Dilek" başlığı uygun görülmüştür. Bu dört bölüm müstakil parçalar olup, bunların dışında kalan B (üç dörtlük), D (üç dörtlük) ve F ("Doğru Yol" başlıklı beş dörtlük) metinleri ise ara parçalardır.

Eski Türk Şiiri isimli eserde, Pratya-Şiri’ye ait dokuz metinden kalan ikisi ise "Ayrı Parçalar" başlığıyla verilmektedir. Bunlardan ilki olan A metni -urmen / -ürmen ekleri ile birbirine bağlanmış beş dörtlükten oluşmakta ve "İnanç" başlığını taşımakta, "İyi Niyet" başlığını taşıyan B metni ise kendi aralarında bağlanmayan, bağımsız üç dörtlükten meydana gelmektedir.

Arat, Reşit Rahmeti (2007). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK Yay.

Barutçu, Özönder, Sema (2002). "Eski Türklerde Dil ve Edebiyat", Türkler. C. 3. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 481-501.

Ercilasun, Ahmet Bican (1985), "Uygur Edebiyatı" [Başlangıcından XIII. Yüzyıla Kadar Türk Nazım ve Nesri], Büyük Türk Klasikleri. C. 1. İstanbul: Ötüken-Söğüt Yay. 79-88.

Ölmez, Mehmet (2001). "Eski Türk Şiirine Kısa Bir Bakış", Türk Şiiri Özel Sayısı, Hece Dergisi.  53-54-55, Mayıs-Haziran-Temmuz 2001: 7-14.

Sertkaya, Osman F. (1986). "Eski Türk Şiirinin Kaynaklarına Toplu Bir Bakış", Türk Dili. C. 51. 409 (Ocak 1986): 43-80.

Sertkaya, Osman F. (1988a). "Eski Türk Şiirinin Kaynaklarına Toplu Bir Bakış -II", Türk Dili. C. 56: 440 (Ağustos 1988): 99-109.

Sertkaya, Osman F. (1988b). "Eski Türk Şiirinin Kaynaklarına Toplu Bir Bakış -III", Türk Dili. C. 56: 441 (Eylül 1988): 149-160.

Sertkaya, Osman F. (1988c). "Eski Türk Şiirinin Kaynaklarına Toplu Bir Bakış -IV", Türk Dili. C. 56: 443 (Kasım 1988): 262-271.

Shimin, Geng (2002). "Budist Uygur Edebiyatı", Türkler. C. 3. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 786-800.

Şanlı, Cevdet (2002). "Eski Uygur Dönemi Türk Dili ve Edebiyatı", Türkler. C. 3. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 671-677.

Zieme, Peter (1991). Die Stabreimtexte der uiguren von Turfan und Dunhuang, Budapest: Akadémiai Kiadó.

Canlılara Faydalı Olmak

Eŋ baştınḳı toġum öze lınḫuata toġalım

Erte taŋsuḳ ol burḳannıŋ mantalın körelim

Edgün barmış ülgülençsiz yaruḳluġ üskinte

Esüksüz çın vyakrit alḳışıġ alalım

Tuyunmışlar iliginiŋ alḳışın biz alıp

Turkaru ödün yüz miŋ koldı rıdı taşḳarıp

Tolp tınlıġnıŋ asıġın büdürür küç öze

Turum ara ontın sıŋar tolıyu keselim

Köl suvınıŋ lınḫuası teg yuḳlunçsuz arıyu

Kök ayaznıŋ kün ayı teg alınçsız yorıyu

Köp kılınçtın nısvanıtın sımnunuŋ simintin

Köçer barır yirtinçünüŋ yolındın osalım

Korum öküş asıġlarıġ ḳolur sen birgeli

Koptın sıŋar uluş sayu ḳotmatın tegsinip

Korḳınçların emgeklerin ḳorıyu kiderip

Korılmaḳsız çın meŋike ḳomıdu ilişelim

Kayu nece ondın sıŋar uluşlar bar erser

Kalısız tüz uz idilip utmışlar ul sayu

Kavşatılmış ḳuvraġ ara bodımant orunta

Kaçan erser olururın ḳamaġun körelim

 Arat, Reşit Rahmeti (2007). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK Yay. 138.

İnanç

 Alḳu ḳamaġ üç ödki burḳanlarḳa

Arış arıġ nırvan tözlüg ıduḳ nomḳa

Ayaġuluġ arya saŋga ḳuvraġlarḳa

Ayap külep alḳu ödte ınanurmen

Burḳanlarnıŋ uluşınıŋ pramanusı

Bolsar neçe ança sanlıġ uluş sayu

Bodlar öze alḳu ödte burḳanlarḳa

Bulıdlayu tapıġ öze tapınurmen

Başlaġsıztın amtıḳı bu ödkedegi

Badıl öküş et’üz til köŋülümtin

Basa yana az övkeler biligsiztin

Bar bolmışça ḳılınçımın ökünürmen

Alḳu ḳamaġ burḳanlarnıŋ tüzünlerniŋ

Atın yime bardaġçannıŋ Yumḳıġunuŋ

Aḳıġlıġlı adıġsızlı alḳu türlüg

Adruḳ edgü işleriŋe ögirürmen

Yılayulı çınlayulı iki türlüg

Yirtinçüke umuġ bolur uz oġurluġ

Yindem arıġ bodıçıt tip uluġ küülüg

Yig üsdünki ol köŋülüg ildinürmen

 Arat, Reşit Rahmeti (2007). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK Yay. 150.