Madde Detay

Şiirlerinde Rûmî mahlasını kullanan şairin asıl adı Mehmed Muhyiddîn’dir. İzmir’de doğmuştur. Şairin doğum tarihi ve ailesiyle ilgili herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Rûmî 1260/1844 senesinde İstanbul’a gelerek tahsil görmüş ve 1266/1850’de Dâr-ı Şurâ-yı Askerî Tahrîrât Odası’na kâtip olarak girmiştir. Tahrîrât kâtibi olarak Anadolu Ordusu’yla göreve giden şair daha sonra İstanbul’a dönmüştür. Ergani madeni emanetinde, Urfa, Ergani, Mardin mutasarrıflıklarında ve Edirne maliye müfettişliğinde bulunmuş; Rumeli Beylerbeyi payesini de almıştır. Sağır olduğu söylenen Rûmî, 6 Ramazan 1306/ 6 Mayıs 1889’da vefat etmiştir. Mezarı Sultan Mahmûd Türbesi haziresindedir.

Şairin bilinen tek eseri Dîvân'ıdır. Alfabe sırasına göre düzenlenen divanın yarım kaldığı düşünülmektedir. Dîvân’da bir naat, üçü çeşitli şairlerle müşterek ve bir tanesi Fuzûlî’ye nazire altmış beş gazel, yedi kıt‘a, iki müfred, yedi tazmin ve bir tanesi yarım kalmış sekiz adet tarih düşürme kıt‘ası olmak üzere toplam seksen dört manzume yer alır. 19. yüzyılda şairlerin genellikle gazel türüne yöneldiği bilinmektedir. Yine bu yüzyılda müşterek şiir ve tarih kıt‘alarının sayısında artış olduğu gözlemlenir. Bu açıdan bakıldığında Rûmî Dîvân’ı tipik bir 19. yüzyıl divanı olarak nitelendirilebilir. Eserin bilinen tek nüshası Fatih Millet Kütüphanesi AEMNZ 187 numarada kayıtlıdır.

Rûmî, iç dünyasına yönelmiş, karamsar bir şairdir. Bununla birlikte döneminde yaşanan toplumsal değişiklik ve yeniliklere kayıtsız kaldığını söylemek doğru olmaz. Rûmî’nin, kimi şiirlerinde hürriyet, medeniyet, vatan sevgisi gibi 19. yüzyılda şiire yeni giren kavramları işlediği görülür. Klasik mazmunların dışına çıkmayan şairin bazı manzumelerinde hem ifade hem de mazmunlar bakımından tekrarların olduğu göze çarpar. Şair özellikle anlamla ilgili sanatlara ve mecazlara ağırlık verir. Rûmî’nin şiirlerinde kimi zaman klasik dönemin usta şairlerinden Fuzûlî ve Nedîm’in kimi zaman da Ziyâ Paşa ve Nâmık Kemâl’in izleri görülür. Rûmî’nin Dîvân’ında isim belirterek nazire yazdığı tek şair Fuzûlî’dir. Bazı şiirleri ise isim vermese de her bakımdan Fûzûlî’ye nazire olduklarını düşündürtecek niteliktedir. Mahmûd Nedîm Paşa ile yakın ilişkiler içinde olan Rûmî, ona nazireler yazmıştır; Paşa’nın da Rûmî’ye nazireler yazdığı bilinmektedir. Mahmûd Nedîm Paşa, Ziyâ Paşa ve Mevlevi bir şair olan Senîh Efendi’yle müşterek şiirleri olan Rûmî’nin yukarıda bahsedilen bütün bu şairlerden etkilenmiş olabileceği söylenebilir.

 

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Sicill-i Osmânî, Mehmed Süreyyâ. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Çifçi, Ömer (hzl.) (t.y.). Fatîn Davud: Hâtimet’ül-Eş‘âr (Fatîn Tezkiresi). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219117/h/metin.pdf [erişim tarihi: 07.06.2013]

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1969). Son Asır Türk Şairleri. C. 3. İstanbul: MEB Yay. 

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Recep Toparlı (hzl.) (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

İstanbul Kitaplıkları Türkçe Yazma Dîvânlar Kataloğu. (1947). C.4. İstanbul: MEB Yay.

Karateke, Hakan T. (hzl.) (1995). İşkodra Şairleri ve Ali Emirî’nin Diğer Eserleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  Ankara: Bizim Büro Yay.

Taşkın, Gülşah (hzl.) (2003). İzmirli Rumi Efendi Divanı: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.

Taşkın, Gülşah (2008). “19. Yüzyıl Şairlerinden Rumî”. Sözden Yazıya: Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Lisansüstü Sempozyumu Kitabı. hzl. Zeynep Uysal, Pelin Aslan, Gülşah Taşkın, Esra Dicle. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 15-25.

Ünver, Niyazi (2007). “Rûmî”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C.7. Ankara: AKM Yay. 368.

Gazel (Ziyâ Paşa Merhûmla Müşterek)

Ziyâ: Yâra arz-ı hâlden ümmîd-i şefkatdir garaz

Rûmî: Hâsılı ol şâhdan lutf u mürüvvetdir garaz

Ziyâ: Zâhir olmuş nakş-ı hattı Mushaf-ı ruhsârda

Rûmî: Sûre-i Ve’l-Leylden san iki âyetdir garaz

Ziyâ: Sâkî-i meh-pâreyi bu gece bezme celbden

Rûmî: Gerdiş-i peymâne-i şevk u mahabbetdir garaz

Ziyâ: Tîg-i gamzen çâk çâk eyler dil-i bî-çâreyi

Rûmî: Şâne-i zülf-i dil-âvîze a‘lâmetdir garaz

Ziyâ: Şîve-i dil-dâra meftûn oldugumdan ey Ziyâ

Rûmî: Rûmî-i efgendeveş ol mehle ülfetdir garaz

Gazel

Erişdi gûş-ı câna ol zamân kim ey perî şânın

Perîşân etdi hayfâ gönlümü zülf-i perîşânın

Çekersen dâmenin benden girîbânım edip sad çâk

Bırakmam sahn-ı mahşerde elimden ceyb ü dâmânın

Cemâlin her tarafdan dîde-i cân kıldı nezzâre

Nice revzenler açdı sînem üzre tîg-i müjgânın

Kopar her sâ‘at içre bin kıyâmet çünki ey zâlim

Verir firdevs ü dûzahdan nişâne vasl u hicrânın

Ki bulmaz derdine dermân etibbâ-yı zamân Rûmî

Leb-i cânândan özge var mıdır âlemde dermanın

Gazel

Âdâb okudur ders-i acebdir medeniyyet

İnsâna reh-i bahs-i edebdir medeniyyet

İkmâl-i nekâyisle tamâm olmadı hâlâ

Te’sîs ü temekkünde ta‘abdır medeniyyet

İnsân yaşamaz hâl-i bedâvetde yek-â-yek

Cem‘iyyet-i efrâdı talebdir medeniyyet

Zannetme sakın kayd-ı alâyıkla esâret

Hürriyyet için başka şa‘abdır medeniyyet

Âmâde-i harb olsa da bin dürlü silâhla

Dünyâda yine sulha sebebdir medeniyyet

Ma‘den bulunur gerçi cibâl-i bedevîde

Masrafkede-i sîm ü zehebdir medeniyyet

Sûz-ı dil ile cây-ı ferah-nâkı makâm tut

Rûmî nagam-ı şevk [u] tarabdır medeniyyet

(Taşkın, Gülşah (hzl.)(2003). İzmirli Rumi Efendi Dîvânı: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi. 126-127, 134, 111-112.)