Madde Detay

Şairin hayatı hakkında ayrıntılı bilgi veren tek kaynak Son Devir Osmanlı Uleması’dır (Albayrak 1981: 60-61). Buradaki bilgilere göre 1264/1846-47 tarihinde Antakya’da doğdu. Paçacı-zâde Seyid Mehmed Efendi’nin oğludur. İlk tahsilini memleketinde bitirip Halep’e gitti. Bir yıl sonra Trablusşam’a gidip 1279/1862-63'te Şeyh Hüseyin el-Cisrî’den hadis okudu. 1281/1864-65'te gittiği Şam’da Şeyh el-Gezîrî ve Şeyh Selîm el-Attâr’dan Kadı Beyzavî ve Buharî okudu. 1283/1866-67'de Hicaz’a gitti. Mekke’de Şeyh Ahmed Dehlân’dan Buharî, Rahmetullah Hindî’den usûl-i münazara tahsil etti. 1284/1867-68'de ise memleketine döndü. 1288/1871-72'de İstanbul’a gelerek burada Hâfız Şâkir Efendi’den Şerh-i Akâid okudu. Tekrar memleketine dönüp Revanduzlu Abdussamet Efendi’den 1295/1878'de icazet aldı. R.1317/1301’de İstanbul’a geldi. Üç dilde okuyup yazardı. Ramazan 1320/1904-05'te uhdesine İbtida-i Hariç Bursa müderrisliği tevcih olundu ve 1322/1906-07'de Hareket-i Dahil’e terfi’ etti. Ölümü hakkında bilgi bulunmayan Rüşdî'nin hayatına dair son tarih olarak "Devriye müderrisi olarak 1326/1910’da Bayezıt Camisi'nde tefsir okutup hizmet ediyordu.” kaydı mevcuttur.

Eserleri şunlardır:

1. Müşterek Mevlid: Antakyalı bir başka şair olan Belenli Mes'ûd ile birlikte yazdıkları bir eserdir. Yegâne nüshası Mes'ûd'un hattıyla Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi Nu. 152'de kayıtlıdır. Mesnevi tarzında yazılan eser 254 beyit tutarında olup M. Fatih Köksal tarafından yeni harflerle yayımlamıştır (2011). Bilindiği kadarıyla müşterek yazılan türünün tek örneği durumundadır. 

2. Hallu’l-eşkâl fî Mebâhisi’l-cüz’il-ihtiyârî: 1321'de 16 sayfa olarak basılmıştır. Söz konusu eser Latin harfleriyle yayımlanmış (Güfta 2002) olup bir bildiriyle de tanıtılmıştır (Güfta 2004).

3. Îkâz-ı Millet: 1326'da 16 sayfa olarak basılmıştır. Mehmet Tekin tarafından yeni Türk harflerine çevrilerek yeniden yayımlanmıştır (Tekin 1993).

Albayrak, Sadık (1981). Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricalinin Terâcim-i Ahvâli). C. 4-5. İstanbul: Millî Gazete Yay.

Güfta, Hüseyin (hzl.)(2002). Mehmed Rüşdî Efendi ve Hallü’l-İşkâl Risâlesi. Antakya: M. Tekin Yay.

Güfta, Hüseyin (2004). “Antakyalı Âlim Mehmed Rüşdî Efendi ve ‘Hallü’l-İşkâl’ Adlı Risâlesi”. VI. Hatay Tarih ve Kültür Sempozyumu (Antakya, 19-20 Nisan 2002) Bildirileri. Antakya. 73-88.

Köksal, M. Fatih (2011). Mevlid-nâme. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Tekin, Mehmet (1993). İkaz-ı Millet (Antakyalı Rüştü). Antakya.

Müşterek Mevlid'den
Ger Hudâ’yı bildin ise dâderâ

Anla kim maksad ne imiş ba'dezâ

Ahmed-i Muhtâr’ı bilmekdir merâm

Sonra anın isrine itmek hırâm

Halk idüp Hallâk-ı âlem Ahmed’i

Rahmet itdi âleme ol Mehmed’i

Bunca âlem râhat olur hep neden

Sâyesinde bil anı ey gül-beden

Mesh olunmaz bin hatâyı söyleyen

Hasf olunmaz bin günâhı eyleyen

Ref' olundı Ahmed içün bu nı'am

Şükr eyle bil anı a'lâ ni'am

Vâcib oldı her kese bilmek anı

Aslını hem neslini hem hâkini

Kimse nûr-ı Ahmed’i görmiş mi hîç

Kimse nûrı vaslına irmiş mi hîç

(Köksal, M. Fatih (2011). Mevlid-nâme. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 616.)