Madde Detay

Kaynaklarda adı, Vidinli Sa'dî veya Molla Sa'dî olarak geçmektedir. Eserlerine ait kütüphane kayıtlarındaki bilgiler ve eserlerinde bulunan çok muhtasar bilgiler dışında Sa’dî hakkında biyografik kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. İnşâ-yı Sa’dî adlı eserini Vidinli sancakbeyi Mehmed (1524-27) adına tertip ettiği bilgisi ve Risâle-i Sûfî adlı eserdeki 990/1573 tarihinde Sultan II. Selim zamanında Vidin'de yaşayan Molla Sa’dî adındaki kamil bir kişinin bulunduğu bilgisi, Sa’dî adında Vidinli bir şahsın varlığına delildir.

Eserleri:

1. İnşâ-yı Sa’dî: Vidinli sancak beyi Mehmed (1524-27) adına düzenlenmiş olan eserde, inşâ sanatının özellikleri sekiz kısma ayrılarak verilmiştir. Kalem, kâğıt, mürekkep, hat çeşitleri, âdâb-ı küttâb, esâmî-i mekâtîb, tevarih-i hikâyet ve çeşitli mektup örnekleri, unvan, ser-nâme, dua ve sual-i istifsar örnekleri ile siyakat rakamları, ebced hesabı, çarpım tablosu, kronoloji tabloları ve rûz-nâme-i Cafer-i Sadık takvimi bulunmaktadır. Nüshası, Berlin Staatsbibliothek, Nr: 149-Hs.or.oct. 917’da kayıtlı olan eser 181 yapraktır. Her sayfada divanî ve nesih yazıyla 15 satır vardır. İstinsah tarihi: XVII. asır (Gültekin 2007:49-50).

2. Risâle-i Sûfî: 14 sahife kadar olan risale, Mızraklı İlmihal’in derkenarındadır. 990/1573 tarihinde Vidin şehrinde Sultan II. Selim zamanında, Molla Sa’di namındaki bir kamil zâtın medrese köşesinde dersiyle mukayyet olurken bir Koca Sufi’nin gelip ona sorduğu sorular ve bu sorulara verdiği cevapları ihtiva etmektedir. Sabah namazını ilk baştan kim kıldı, 2 rekat olmasına sebep nedir? Niye namazın her rekatında rukü bir, sücud iki oldu? gibi sorulara verilen çeşitli kitaplar refere edilerek verilen cevaplardan oluşmaktadır (Merdin 1999:16-17).

3. Manzûme-i fi’l-İlmi’l-hâl: Süleymaniye Kütüphanesi Es’ad Efendi bölümü 3569 numarada yer alan eser bir mecmuanın 4b-l93 varakları arsında bulunup 16 varaktır. 994/1586 yılında yazılan eser, 1176/1762-63 senesinde Hafız Hüseyin b. el-Hac İsmail Ayvansarayî tarafından istinsah edilmiştir. Sarı renk filigranlı kağıt üzerine, nesih hattı ile çift sütun ve 15 satır halinde yazılmıştır. Ebru ile kaplanmış mukavva bir cildi vardır. Eser, Hâzâ Risâle-i Sa’dî başlığıyla başlamakta ve şu beyit ile bitmektedir:

Dört mahalde gusl itmek sünnet oldı ey sa’îd

Vakfe vü ihram ü yevm-i Cum’a ile yevm-i ‘îd

350 beyitten müteşekkil olan eser 45 konu başlığına sahiptir. 278 beyti Mefâilün/mefâilün/feilün vezninde kaside nazım şekliyle, 72 beyti ise Fâilâtün/fâilâtün/fâilâtün/fâilün veznindedir ve mesnevi nazım şekli ile yazılmıştır. Eserin sonunda şöyle bir kayıt vardır: “Bu kitap Üsküdarda Rum Muhammed Paşa Cami-i Şerifî'nin karşısında Çukursaray dimekle maruf Ahmed Paşa-zade Beğ’in konağında yazılmıştır. Hak sübbanehu ve teala hazretleri dahi nicelerin yazmasun nasib eyleye, amin bi-hürmeti Ta-ha ve Ya-sin. Bu not müellife ait olabileceği gibi müstensih tarafından yazılmış olması da mümkündür (Kırkıl 2006:441).

4. Risâle-i Melîha li’s-salâti İcmâlen: Ankara Üniversitesi, Yazma Eserler Kütüphanesi, Mustafa Con Bölümü Nr: A412/III’te kayıtlıdır. 59a sayfasında Hz. Ali’nin bir mektubu vardır. Bu eserin kaydında Vidinli Sa’dî’ye ait olduğu yazılıdır.

Gültekin, Hasan (2007). Türk Edebiyatında İnşâ: Tarihî Gelişim-Kuram-Sözlük ve Metin, Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Kırkıl, Harun (2006).”Türk Edebiyatında Manzum İlmihal ve Fıkıh Kitapları İle Son Devre Ait Manzum Bir İlmihal: Manastırlı Mehmed Rıfat Bey ve Manzum İlmihali”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 433-476.

Merdin, Saadettin (1999). Mızraklı İlmihal’in İtikadî Açıdan Tahlili, Yüksek Lisans Tezi, Bursa:Uludağ Üniversitesi.

Dört mahalde gusl itmek sünnet oldı ey sa’îd

Vakfe vü ihram ü yevm-i Cum’a ile yevm-i ‘îd

(Kırkıl, Harun (2006). "Türk Edebiyatında Manzum İlmihal ve Fıkıh Kitapları İle Son Devre Ait Manzum Bir İlmihal: Manastırlı Mehmed Rıfat Bey ve Manzum İlmihali”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 441.