Madde Detay

Emîr Timur devrinde (1370-1405) Türkistan’da, tahminen XIV. yüzyılın son yarısı ile XV. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış, Timur’un torunu veliaht Muhammed Sultan’a yakın bir sanat muhitinde bulunmuş Türk şair ve ediblerindendir. Kullandığı mahlastan anlaşıldığı üzere İsfîcâblı (Sibîcâbî) [İsfîcâb, bugünkü Kazakistan sınırları içinde, Taşkend’in (Şaş) kuzeyinde, Sirderya’nın doğu kesiminde yer alan Sayram adıyla da bilinen şehir] olan Sibîcâbî’nin bilinen tek eseri, Timur’un torunu veliaht Muhammed Sultan’a sunduğu 800/1397-98’de tamamlanmış Gülistân-ı Türkî (Türkçe Gülistân veya Çağatayca Gülistân Tercümesi)’dir. İranlı mütefekkir şair Sa’dî’nin meşhur Gülistân’ının, Seyf-i Serâyî’ye ait olan Kitâb Gülistân bi’t-Türkî isimli tercümesinden sonra (Bu tercüme üzerine yapılmış iki ayrı çalışma bulunmaktadır (bkz. Bodrogligeti 1969; Karamanlıoğlu 1989). Türk edebiyatındaki ikinci Gülistân tercümesi Sibîcâbî’nin eseridir. Adaptasyon metodunun imkânlarından yararlanarak Gülistân’ı yeniden düzenleyen Sibîcâbî, kullandığı tarz ve üslup özellikleriyle metne farklı bir yapı kazandırmış; tercümenin yanında, şair ve edib kimliği vasıtasıyla ilave ettiği orijinal manzum ve mensur ifadelerle Gülistân’ı Türkçe yorumlamıştır. Bu tercümenin, bünyesinde barındırdığı eski ve yeni dil özellikleriyle orijinal bir karaktere sahip olduğu; Harezm Türkçesinin son, Çağatay Türkçesinin ise ilk eseri olarak Harezm Türkçesinden Çağatay Türkçesine geçişi tanıklayan önemli bir noktada bulunduğu anlaşılmaktadır. İlkin 1959’da Z. V. Togan’ın tek satır notla ismen zikrettiği eser (1960: 133), 1968’de J. Eckmann’ın tanıtma yazısıyla bilim dünyasına duyurulmuş (1969: 17), üzerinde 2011 yılında M. T. Berbercan tarafından yapılan doktora tezi yayımlanmıştır (2013).

Berbercan, Mehmet Turgut (2011). Çağatayca Gülistan Tercümesi (Gramer – Metin – Dizin). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Berbercan, Mehmet Turgut (hzl.) (2013). Çağatayca Gülistan Tercümesi (Giriş – Gramer – Metin – Notlar – Dizin). Ankara: Hakim Yay.

Bodrogligeti, Andras (1969). A Fourteenth Century Turkic Translation of Sa’di’s Gulistan. Budapest: Akademiai Kiado.

Eckmann, Janos (1969). “Sadî Gülistan’ının Bilinmeyen Çağatayca Bir Çevirisi”. TDAY Belleten 1968: 17-29.

Karamanlıoğlu, Ali Fehmi (hzl.) (1989). Seyf-i Sarâyî Gülistân Tercümesi (Kitâb Gülistân bi’t-Türkî). Ankara: TDK Yay.

Togan, Zeki Velidî. (1960). “Londra ve Tahrandaki İslami Yazmalardan Bazılarına Dair”. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi (Review of the Institute of Islamic Studies) III (1-2): 133-160.

Gülistân Tercümesi’nden

Gülistân lu’betining zînetini

Tüzüp türkî libâsın keydürürde

Peyember hicretige heşt-sad irdi

Sibîcâbî bu micmer köydürürde

…

Muradı koymak irdi yâdgârî

Bu tangsuk dürrni türkistan içide

Anın derc itti gevher dürci yanglıg

Muhammed atını sultan içide

…

İlâhi devletin pâyende tutgıl

Kamer barıça bu devrân içide

Gülistânda temâşâ kılgalar halk

Kopılgay bende gûristan içide

Aceb irmes idining lutfı tutsa

Kulını rahmet ü gufran içide

(…)

Hikâyet: Bir kimerse yol üstün ayakları üstüni ésrüklükdin süst bolup yatıp turur irdi kim bir zahidning ol yoldın kiçişi boldı. Bu isrükke serzeniş kılıp tagayyür üze nazar kıldı irse, yigit başını köterip fasih til birle aytur: … Beyt: Evürme yüz asidin ey abid / Manga sin merhamet birle nazar kıl / Niçeme min yaman bolsam bu yolda / Sin âhir yahşılık birle güzer kıl

(…)

Hikâyet: Bir müneccim öyige kirdi irse, bir yat yigitni kördi kim hatunı bile olturup turur. Hatunını ukubet kıla başladı irse, bir sahib-dil ehli körüp aytur: Beyt: Sin felek-seyrni niçük bilü sin / Kim öyüngde kişini bilmes sin

(…)

Bîçâre tabib sabr buyurur

Aşk igi yürek bagrını köyrür

Sin işitting mü bir şeker sözlüg

Asel irinlig ve kamer yüzlüg

Ayttı aşıkka kizleyü bir söz

Savsang özüngni salma bizge köz

(…)

Candın gam u gussası yıramas

Ansız bu cihân manga yaramas

(…)

Yar vaslıdın er sirebilmes

Can anıngsız cihânnı hoş kılmas

(…)

Közüme ol kadd-ı serv ü leb-i kand

Saldı yana aşk akl boynıga kemend

Tüşti yana sabr ilige tarac u gezend

Bîçâre köngül almadı aşk işinde pend

(…)

Cefâ birle cihânda bolma mevsûf

Vefâ kıl kılmagıl hayrıngnı mevkûf

Öler sin yörgenip bir pare oprak

Yatur sin boluban toprakda toprak

Vefâ işdin evürmegil yüzüngni

Yum özgelerge edgüdin közüngni

Sibîcâbî mahabbet müşkilini

Bilür bilgen mengiz suretni çınnı

Eger tirilsedi leylî vü mecnûn

Bu defterni körüp bolgaydı meftûn

(…)

Hikâyet: Bir hatunsız pîrge sordılar kim ni üçün hatun almas sin. Aytur kim karı hatunnı sivmes min. Ayttılar kim yigit hatun algıl. Aytur: Min karılıgım birle karı hatunnı sivmesem, ol yigitliki birle mini niçük sivgey.

(Berbercan, Mehmet Turgut (hzl.) (2013). Çağatayca Gülistan Tercümesi (Giriş – Gramer – Metin – Notlar – Dizin). Ankara: Hakim Yay. 94, 138, 159, 162, 164, 171, 172, 175, 180.)