Madde Detay

Kaynaklara göre asıl adı Mustafâ ya da Ahmed’dir. Ancak Sıdkî Paşa, Dîvân’ında bir beyitte adının Mustafâ olduğunu açıkça söylemektedir (Erdoğan 2011: 24). Tosya Kasabası'nda doğan ve IV. Murâd, I. İbrâhîm ile IV. Mehmed’in saltanat zamanlarına yaşayan Sıdkî Paşa’nın ailesi ve eğitimi hakkında elimizde bilgi bulunmamaktadır. Ortaya koyduğu eserlerinden, Dîvân’ında yer alan Farsça manzumelerden ve yapmış olduğu devlet görevlerinden onun iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Sıdkî Paşa önce Sadrazam Hüseyin Paşa’nın tezkirecisi, sonra 1038’de defter emîni olup İbrâhîm Hân zamanında reisülküttablık rütbesine ulaşmış, dört kez reisülküttablık görevine getirildikten sonra nişancı ve Tamaşvar valisi olmuştur. Şairin ölüm tarihi olarak kaynaklarda 1060/1650, 1065/1654 ağırlıklı olarak da 1073/1662 yılı verilmektedir. Ancak Dîvân’ın sonunda yer alan istinsah kaydında 1071/1661 yılında Sıdkî Paşa’dan “merhûm ve mağfûr” diye bahsedilmektedir. Buna göre onun ölümü için ağırlıklı olarak verilen 1073/1662 yılının geçerliliğini yitirdiği ve onun 1071/1661’de veya 1071/1661’den önceki bir tarihte vefat ettiği söylenebilir. Sefînetü’r-Rü’esâ ve Sicill-i Osmanî’de Sıdkî Paşa’nın Kayalar mevkiinde yalısı olduğu ve oraya bir mescid yaptırdığı yazılıdır. Hâlâ, Ortaköy ve Kuruçeşme arasında bir cami bulunmakta ve oraya Defterdar Burnu denilmektedir.

Sıdkî Paşa’nın üç eseri vardır.

1. Dîvân: Sıdkî Paşa Dîvân’ı manzum ve mensur karışık olarak yazılmış bir dibace ile başlar. Dîvân’da Türkçe 20 kaside, 67 gazel, 3 tarih, 1 tahmis, 8 kıt‘a, 4 nazm ve 1 mesnevi; Farsça 4 kaside, 5 gazel, 2 tarih ve 1 adet mesnevi mevcuttur.

2. Berf ü Bahâr: İçerisinde yer yer manzum parçaların da bulunduğu, kahramanları alegorik mensur bir hikâyedir. Kişileştirilen bazı mefhumlar arasındaki mücadeleler hikâyede bir savaş edası içerisinde anlatılmıştır.

3. Gazavât-ı Sultân Murâd-ı Râbi‘: Mensur olup yer yer Arapça, Farsça, Türkçe manzum parçaların da yer aldığı eser, IV. Murâd’ın 1635 yılındaki Revan Seferi'ni ve Revan Kalesi’ni alışını anlatmaktadır. Sıdkî Paşa bu sefere görevli olarak bizzat katılmış ve izlenimlerini detaylı olarak neredeyse günü gününe aktarmıştır. Eser, Osmanlı tarihi açısından da önem taşımaktadır.

Kaynaklar Sıdkî Paşa’nın şairliği üzerinde pek durmamış yalnız "şiir ve inşâda mâhir, şiir ve inşâdan vâye-dâr" demekle yetinmiştir. Vakâyi‘u’l-Fuzalâ’da Dîvân’ı mükemmel olarak nitelendirilir. Dîvân’ında bulunan Farsça şiirler onun şiir yazabilecek derecede Farsça bildiğini ortaya koyar. Sıdkî Paşa, şiir bilgisine sahip bir şairdir. Sanatkârâne bir üslupla yazılmış ve 17. yüzyılın süslü bir nesir örneği olan Berf ü Bahâr ise Sıdkî Paşa’nın edebî bilgisini yansıtmaktadır.

Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (hzl.) (1999). İsmail Beliğ, Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyl-i Zübdeti’l-Eş‘âr. Ankara: AKM Yay.

Aktan, Ali vd. (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. C. III. İstanbul: Sebil Yay.

Arslan, Mehmet (2006). Sıdkî Paşa, Gazavât-ı Sultân Murâd-ı Râbi‘ (IV. Murâd’ın Revân Seferi). İstanbul: Kitabevi Yay.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî. Ankara: AKM Yay.

Erdoğan, Mehtap (2009). Sıdkî Paşa’nın Alegorik Bir Eseri: Berf ü Bahâr. Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları. Prof. Dr. Meserret Diriöz Hatırasına. S. 15. Volume 4/2 Winter. 393-438.

Erdoğan, Mehtap (2011). Sıdkî Paşa Dîvân ve Berf ü Bahâr. İstanbul: Kitabevi Yay.

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1959). "Sıdkî Paşa". C. II. İstanbul: MEB Yay. 404.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâ’ilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Müstakim-zâde, Mecelletü’n-Nisâb. Süleymaniye Kütüphanesi. Halet Efendi Bölümü. Nu.: 628. vr. 292a.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi, Vakâyi‘u’l-Fuzalâ I. C. III. İstanbul: Çağrı Yay.

Resmî Ahmed Efendi (1269). Sefînetü’r-Rü’esâ (Halîfetü’r-Rü’esâ). İstanbul: Taşbaskı.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1998). "Sıdkî Mustafa Paşa". C. 8. İstanbul: Dergah Yay. 2.

Üzgör, Tahir (1990). Türkçe Dîvân Dîbâceleri. Ankara: KB Yay.

Yılmaz, Kâşif (hzl.) (2001). Güftî ve Teşrîfatü’ş-Şu‘arâ’sı. Ankara: AKM Yay.

Gazel

Tut ümîd ol bî-vefânun va‘d-i bî-pâyânına

Kim bilür şâyed gele birgün vefâ meydânına

Her ne denlü hâk-i pây olsam yolında ol mehün

Sâye salmaz üstüme irmez elüm dâmânına

Âfitâbum seyl-i eşküm ‘âlemi gark itmesün

Bir nazar kıl ben gubârun dîde-i giryânına

Korkaram ruhsârunı dilde tahayyül itmege

Kim tahammül güçdür anun âteş-i sûzânına

Eski tarz üzre tamâm olmuş gazeldür Sıdkiyâ

Lutf idüp yârân-ı tâze kalmasun noksânına

Gazel

Kaşun yay oldı cânâ çün müjen tîr

Gönül murgı müheyyâ sana nahcîr

Nice şerh eyleyem sûz-ı firâkın

Ki hâmem tutuşur itdikçe tahrîr

Visâlün lezzeti gelmez lisâna

O zevkîdür olunmaz dille takrîr

Murâdum vasl iken düşdüm firâka

Bozarmış çâre ne tedbîri takdîr

Yüri nakd-i sirişkün irtişâ vir

Dilersen Sıdkiyâ cânânı teshîr

Berf ü Bahâr’dan

Ol şehr-i pür-zîverün şâhı, Bahâr-ı tâc-dâr ve mürebbî vü yâveri, evreng-nişîn-i târem-i çârüm olan Hâver-i kaviyyü’l-iktidâr idi. Şehriyâr-ı Bahâr, ‘asker-i encüm-girdâr-ı şükûfe vü ezhâr ve erkân-ı devlet-i bahâriyye olan serhengân-ı sipihr-‘unvân-ı eşcâr ve kâr-âgâhân-ı saltanat-ı nevrûziyye olan müdebirrân-ı kühen-i rûzgâr ile taht-ı zümürrüd-fâm-ı Gülşen-âbâd’da kâm-rânlık ve muvâfakat-ı nesîm-i Fesahharnâ lehu’r-rîha tecrî bi-emrihî ile kenâr-ı cûy-bârda Süleymânlık idüp, silsile-i cûy-ı ‘adli, halhal-ı sâk-ı serv-i çemân ve katarât-ı emtâr-ı dâd u insâfı, dürretü’t-tâc-ı lâle-i nu‘mân olup zamân-ı saltanatında…

(Erdoğan, Mehtap (2011). Sıdkî Paşa Dîvân ve Berf ü Bahâr. İstanbul: Kitabevi Yay. 261, 238, 317.)