Madde Detay

Asıl adı Yeğen Osman Paşa olan Yeğen Gazi, Çorum'un Alaca ilçesinin Çöplü köyündendir. Babasının ismi, Baba Paşa'dır. Kendisi ordu mensubu olan Yeğen Gazi, uzun süre Rumeli'de serhat boylarında bulunmuş ve II. Viyana kuşatmasına katılmıştır (1683). Kuşatma başarısızlıkla sonuçlanınca Bayburt'lu Kara İbrahim Paşa, Boşnak Sarı Süleyman Paşa yenilginin tek sorumlusunun sadrazam ve serdar-ı ekrem Merzifonlu Kara Mustafa Paşa olduğuna inandırmaya çalışmışlar ve Yeğen Osman Paşa da onlara yadımcı olmuştur. Bu çabanın sonunda ise Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Belgrad'da idam edilmiştir. İdam edilen Kara Mustafa Paşa yerine Bayburt'lu Kara İbrahim Paşa sadrazam olmuş ancak Nemçe'lilerin Budin'i almasını önleyememiştir. Bu olaydan sonra sadrazam azledildi. Yerine Sarı Süleyman Paşa sadrazamlığa ve ordunun başına getirildi. İlerleyen Nemçe ordusu Mohaç'ta Osmanlı ordusunu büyük bir yenilgiye uğrattı. Sadrazam'ın otağı düşman eline geçti. Asker savaşta tedbirsizlik ve korkaklık gösteren sadrazamanı öldürmek istiyordu. Yeğen Osman Paşa sadrazamı bu durumdan kaçırarak Pervadin'e götürdü. Buradan bir gemiye bindirip Tuna nehri üzerinden Belgrad yoluyla İstanbul'a gönderdi. Ancak orduyu başsız bırakıp kaçan sadrazamını padişah IV. Mehmet idam ettirdi. Siyavuş Paşa sadrazam noldu. Ordu IV. Mehmet'in yeniden başkent yapmış olduğu Edirne'ye geldi. Padişah İstanbul'daydı. Ordu padişahı tahttan indirmek istiyordu. Sadrazam ve Yeğen Osman Paşa bunu önlemeye çalıştılar; ancak başarılı olamadılar. Padişah IV. Mehmet tahttan indirildi. Yeğen Osman Paşa daha sonta Rumeli'de bir süre kaldı. Sonunda Kırım Hanı'nın ısrarı üzerine padişah fermanıyla öldürüldü (Ercan 1991: 55). Yeğen Osman Paşa, Osmanlı Devleti tarihinin ikinci yarısının başları diye tarif edebileceğimiz döneme özgü eşkıya-paşaların en özgün örneklerinden biridir. Hakkında Türkiye'de müstakil çalışma yapılmamıştır. Türk tarihçiliğinde onun hayat hikâyesi II. Viyana kuşatmasının ardından başlar ve 1689'da idamıyla birlikte son bulur. Belgrat'ı savaşsız Habsburglara teslim eden adam olması ile bilinir. Hakkında Belgrat'ta hacimli sayılabilecek bir eser hazırlanmıştır (Katic 2001). İstanbul cihetinden bakınca, Yeğen Osman Paşa'nın kökleri konusunda yeterli kaynak yoktur ve ancak ayrıntılı bir arşiv çalışmasının bunu açığa çıkarması beklenir . Kont Luigi adlı Marsilyalı bir yazar onuın aslen Ermeni ve Hristiyan olduğunu, IV. Mehmed'in kızıyla evlendikten sonra hızla yükseldiğini söylese de beri tarafta bunu doğrulayacak bilgi yoktur; ne saraya damat olmuştu ve ne de sözkonusu kaynaktaki bilgilerin tarihi Osman Paşa'nın yaşadığı dönemle uyuşmaktadır (Karatay 2007: 263). 

Yeğen Osman Paşa'nın kökeni ilişkin bilgi Ercan'ın kitabında dipnotta, Çorum valisinin nüfus kütüklerine istinaden ilde yetişmiş şairlerin tespitine dair 1936 yılında bir yazısına cevaben Alaca kaymakamlığından ulaşan yazıda, Yeğen Paşa'nın Alaca'nın Çöplü köyünden Baba Paşa adlı birinin oğlu olduğu ifade edilmektedir. Ancak Karatay makalesinde bu bilginin Çorumlu Halkevi Dergisinin 1939 tarihli 13. sayısında bu konuda Neşet Köseoğlu tarafından yazılan "Çorumlu Yeğen Paşa" başlıklı yazısından edinildiğini söylemektedir (Karatay 2007: 264). 

Yeğen Osman Paşa'nın, çağdaşı ve hemşehrisi Kayıkçı Kul Mustafa'ya nazire yaparcasına şiir yazan ve isminde Çorumî ibaresini kullandığı bir şiiri bulunmaktadır. Şiirden Yeğen Osman Paşa'nın Tuna boylarında savaşta olduğu günlerde bile aklının Çorum'da olduğu, açıkça Çorumluluğu vurguladığı görülüyor; hatta memleketinde kendi namını söyletmek istemesinden hareketle, burada geleceğe dair düşüncelerinin olduğuna dahi hükmedilebilir (Karatay 2007: 264). Yeğen Osman Paşa'nın kısa hayatı hem Anadolu'da, hem Sırbistan'da yeterince türküye konu olmuştur. Onun ismi Sırp türkülerinde Yegen> Yegem >Cem olarak karşımıza çıkıyor. Cem dağlı bir hayduttur ve Güney Sırbistan ile Makedonya civarında faaliyet göstermiştir. Afyon'da ise Bozbey türküsü olarak bilinen türkü Yeğen Osman Paşa'ya tabi olup isyan eden Bozoğlan adına söylenmiştir (Karatay 2007: 274).

Ercan, Abdullah (1991). 14. Yüzyıldan Günümüze Çorumlu Şairler. Çorum: Hitit Festivali Komitesi Yay.

http://www.alaca.gov.tr/default_B0.aspx?content=191 [Erişim Tarihi: 15.09.2014].

Karatay, Osman (2008). "Tuna Boylarında Alacalı Bir Savaşçı: Yeğen Osman Paşa", Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Çorum Sempozyumu. C. 1. Çorum: Belediye Kültür Yay.

Katic, Srdan (2001). Yegen Osman Paşa. Beograd: yyy.

Köseoğlu, Neşet (1939). "Cönklerden Derlemeler: "Çorumlu Yeğen Paşa", Çorumlu Halkevi Dergisi. 13.

Güft-i Yeğen Paşa-i Çorumî

Alunsun abdestler ibadet olsun

Hızır sana yardım eylesün Yeğen

Topla askerini cem'et başına

Görenler methini eylesün Yeğen

Bozuldu ordular otağlar göçtü

Nice vezirlerin tedbiri şaştı

Yüzbin kolağası Tuna'yı geçti

Çorumlu namını söylesin Yeğen

Bir name yazdurup aşağı göndür

Onyedi kırala namını bildir

Elinde Zülfikar altında düldül

Allah Allah deyüp çalıyor Yeğen

Urulmuş kolundan kendü bağlıyor 

Köleleri siyim siyim ağlıyor 

Yeğen Gazi der ki kanım çağlıyor

Namımız Çorum'da söylensin Yeğen

Ercan, Abdullah (1991). 14. Yüzyıldan Günümüze Çorumlu Şairler. Çorum: Hitit Festivali Komitesi Yay.  56.