Turan Yüksel

(d. 18.04.1938 / ö. -)
Eğitimci, yazar, editör
(Çocuk Edebiyatı / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Elazığ’da, Cumhuriyetin ilk muallimlerinden Tevfik Bey ve Mürşide Hanım’ın çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk, orta ve liseyi bu kentte okudu. Çocukluğu, çocuk dergi ve kitaplarından habersiz geçti. Çünkü o yıllarda Anadolu’nun İstanbul’dan uzak illerine gazete ve bazı dergiler üç-dört gün sonra gelirdi. O yıllarda yayınlanan tek çocuk dergisi olan Doğan Kardeş’in adını İstanbul’a geldikten sonra öğrendi.

Liseye, edebiyat öğretmenin de özendirmesiyle Varlık dergisi okuyarak başladı. Yeni yeni başyapıtlarını vermekte olan Sait Faik, Orhan Veli, Yaşar Kemalleri okumaktan kendini alıp öteki derslere veremiyordu. Lise son sınıfta bir yerel gazetede köşe yazıları yazmaya başladı. Bu arada Cumhuriyet gazetesinin açtığı 1958-1959 yılı Yunus Nadi Röportaj Müsabakasına, "Harput'un Babaları" adlı röportajıyla katıldı ve yayımlanmaya değer görüldü.

1959 yılında İstanbul’a gelerek Hukuk Fakültesi'ne girdi. Burayı ikinci sınıfta bırakıp, 1961 yılında Çapa Öğretmen Okulu'ndan mezun olarak İstanbul Sağmalcılar’da ilkokul öğretmenliğine başladı. 1986 yılında emekli oldu. Daha sonra Yeni Dünya Yayınevi'nin yönetmenliğini, ardından sıra ile Yuva, Özer ve Serhat yayınevlerinde editör olarak çalıştı. 2010 yılında Cağaloğlu’ndan ayrıldı (Korkut 2006).

Yazarın seyrek de olsa Varlık, Cumhuriyet Kitap Eki gibi süreli yayınların yanında Türkiye’de çocuklar için çıkarılan ilk edebiyat dergisi olan Kırmızıfare için yazdı. Kitap çalışmalarına derlemelerle başladı. İlkin 1960’lı yıllarda öğretmen ve örgütlenmesi ile ilgili bir seminerin konuşmalarını Sorunlarımız adı ile kitaplaştırdı. Öğretmen ve öğrencilerin sağlık sorunlarını irdeleyen Eğitim Kurumlarında Sağlık ile dört ciltlik T.C Milli Eğitim Mevzuatı derleme kitaplarının yanında 1989’da Gel Zaman Git Zaman adlı ilk çocuk kitabı yayımlandı. Bunun ardından çocuklara masal ve öykü kitapları yazmayı sürdürürken halk edebiyatının çocuklarla buluşan türleri üzerine araştırma, inceleme çalışmalarını kitaplaştırdı. 1993-1996 yıllarında daha çok günümüz çocuk kitabı yazarlarının metinlerinin yer aldığı birinci, ikinci, üçüncü sınıflar için Türkçe ders kitaplarını yazdı ve aynı hava ile ilkokullar için çıkarılan aylık Eğitim Ünite Dergisi'nin yayın yönetmeliğini yaptı. 2000 yılında liseler ve yetişkinler için Deprem Bilgisi ve Deprem Anlatıları kitabıyla tarih boyunca yaşanmış depremler üzerine yazılmış anıları, anlatıları, şiirleri bir araya getirdi.

Yazarın, Fil Olmak İstemeyen Fil Yavrusu kitabına,1991 Sıtkı Dost Çocuk Edebiyatı mansiyon ödülü verildi. Türkiye Yayıncılar Birliğinin 1990 yılında açtığı Doğa ve Çevreyi Koruma Öykü Yarışması'nda "Muhterem Büyüklerim" adlı öyküsüne üçüncülük ödülü verildi.

Türkiye Yazarlar Sendikası, Dil Derneği, Çocuk ve Gençlik Yayınları Derneği ile BESAM üyesi olan yazar evlidir. Evren adlı bir kızı, iki torunu vardır.

Anadilinin ilk kaynağı olan annesinin konuşmalarını daima manilerle, deyimlerle, atasözleri ve tekerlemelerle yapmasının etkisi, yazarın yazdıklarına da yansımıştır. Çocuk edebiyatına masallarla giren yazarın ilk kitabı Gel Zaman Git Zaman’a uzun bir tekerleme ile başlar. Geleneksel masal tekerlemelerinin ögelerinden yararlanarak oluşturduğu şiirsel bir akıştaki uzunca tekerlemesinin abartılı, şaşırtmalı, gerçeküstü söylemiyle okurların düş güçlerini gıdıklayarak onları masalları okumaya hazırlar (Sezer 1989). Yazar, çeşitli coğrafyalarda anlatılmış masalların kiminin tiplerinden, kiminin kurgusundan esinlenerek değişik bir çeşni ile yepyeni bir anlatı ortaya koyar. Öğretmenlik mesleğinin etkisiyle olmalı ki anlattığı her masalı fabllar gibi bir teze oturtur (Çotuksöken Nisan 1990). Daha sonraları yayımlanan Düş Göremeyen Padişah kitabında ise yazar, padişahın söylenegelmiş özelliklerinin dışında kurgusu ile teması ile yepyeni özgün masallar anlatır. Nedense masallarının padişahları hep saf ve biraz da sevimli olmalarına karşın halklarından çok kendi kendileriyle haşır haşır neşirdirler.

Turan Yüksel’in ilk hikâye kitabı, Bu Kitabın Adını Siz Koyun'un sonu “Sevgili çocuklar okuduğunuz bu kitap için düşündüğünüz bir adı yazın bize gönderin.” diye biter. Aynı şekilde radyo çocuk saatinde de okunan hikâyenin bitiminde kitaba bir ad istenir. Sonunda gelen mektuplara göre çoğunluğun isteği doğrultusunda kitabın ikinci baskısı Kapıdan Gelen Ses adıyla yapılır (Akal 2001). Böylece çocuklar kitabın oluşumuna el atmış olurlar. Aslında kitabı okurken içine girmiş oluyorlar. Çünkü kitapta, antik açıkhava tiyatrosunda ders yapan beş çocuğa bir harabe kapının yıkıntıları içinden gelen ses onlara her gün masal anlatır ve sonunda bu masala ad verilmesini ister (Çotuksöken Mayıs 1990). Kitabın ikinci baskısında da masalın yerini halk bilmeceleri alır ve bilmecelerin yanıtları istenir. Böylece okur kitabın içine çekilirken onun araştırmacı bir ruhla düşünmesi sağlanır (Erdoğan 2001).Yazarın daha sonra yayımladığı, Bilmece Amca’da olduğu gibi hikâye kitaplarında bu özellik az ya da çok görülür. Yazarın okulları hedefleyerek hazırladığı Hacivat ile Karagöz, Ninnilerimizden Seçmeler, Türk Bilmecelerinden Seçmeler araştırma inceleme kitapları öğrenciye olduğu kadar öğretmen ve yetişkinlere de alanlarıyla ilgili gerekenleri belli bir düzende vermektedirler. Bunun yanında kitaplardaki seçkilerle unutulmaya yüz tutan geleneksel halk edebiyatımızın yaşatılması da amaçlanmıştır (Yılmaz 2007).

Kaynakça

Akal, Aytül (2001). “Çocuklar İçin Kitaplar, Kapıdan Gelen Ses”. Cumhururiyet Kitap. 2 Ağustos 2001.

Çotuksöken, Yusuf (Nisan 1990). “Bir Kitap Bir Yazar, Gel Zaman Git Zaman”. Emlak Çocuk Dergisi.

Çotuksöken, Yusuf (Mayıs 1990). “Bir Kitap Bir Yazar, Bu Kitabın Adını Siz Koyun”. Emlak Çocuk Dergisi.

Erdoğan, Fatih (2001). “Araştırmacı Ruhlara Serüven; Kapıdan Gelen Ses”. Radikal Kitap. 29 Haziran 2001.

Korkut, Aysel (2006). “Fil Olmak İstemeyen Fil Yavrusu”. Evrensel Kitap Dergisi. 10 Şubat 2006.

Sezer, Sennur (1989). “Kitap Köşesi, Çocuk Kitapları”. Hürriyet Gazetesi. 5 Ekim 1989.

Yılmaz, Nilay (2007). “Sihirli Değnek, Karagöz ile Hacivat”. Cumhuriyet Kitap. 17 Şubat 2007.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. NESLİHAN KARAKUŞ
Yayın Tarihi: 13.07.2019
Güncelleme Tarihi: 21.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
SorunlarımızTÖS Yayınları / İstanbul1968Derleme
Eğitim Kurumlarında Sağlıkİ.M.E. M.S. M.Y Derneği / İstanbul1978Derleme
Gel Zaman Git ZamanDemet Yayıncılık / İstanbul1989Masal
Fil Olmak İstemeyen Fil YavrusuÖzer Yayınları / İstanbul1989Masal
Altın Veren AğaçÖzer Yayınları / İstanbul1989Masal
Bu Kitabın Adını Siz KoyunÖzer Yayınları / İstanbul1989Hikâye
Kapıdan Gelen SesÖzer Yayınları / İstanbul1989Hikâye
Yusuf Atılgan'a Armağanİletişim Yayınları / İstanbul1992Diğer
T.C. Milli Eğitim Mevzuatı (4 cilt)Kazanç Yayınları / İstanbul1993Derleme
İlkokul Ders Kitapları 1. 3. SınıfÖzer Yayınları / İstanbul1993Derleme
Nasreddin Hoca (5 kitap)Meram Yayınları / İstanbul1997Diğer
Yazarlar ve Şairler SözlüğüCemre Yayıncılık / İstanbul1999Diğer
Bukleli KızBu Yayınevi / İstanbul1998Hikâye
Karanlığı Kovan Ateş BöcekleriBu Yayınevi / İstanbul1998Masal
Bizi İzleyin Demiş Ateş BöcekleriBu Yayınevi / İstanbul1998Masal
Masaldan Çıkamayan EjderhaBu Yayınevi / İstanbul1998Masal
Günlerden Bir GünBu Yayınevi / İstanbul1998Masal
Bilmece AmcaBu Yayınevi / İstanbul1998Hikâye
Belirli Günler ve HaftalarÖzyürek Yayınevi / İstanbul1999Diğer
Kartalın Düşleri Yere DüştüYuva Yayınları / İstanbul2000Masal
Deprem Bilgileri ve Deprem AnlatılarıSerhat Yayınları / İstanbul2000Diğer
Düş Göremeyen PadişahMorpa Kültür Yayınları / İstanbul2005Masal
Türk Bilmecelerinden SeçmelerSerhat Yayınları / İstanbul2006İnceleme
Karagöz ile HacivatSerhat Yayınları / İstanbul2006İnceleme
TürkülerimizSerhat Yayınları / İstanbul2006İnceleme
Ninnilerimizden SeçmelerSerhat Yayınları / İstanbul2006İnceleme
Ömer Seyfettin ve Hikayelerinden SeçmelerSerhat Yayınları / İstanbul2007İnceleme
Dilimizdeki Deyimler ve AtasözleriSerhat Yayınları / İstanbul2007Diğer
Deyimler, Atasözleri ve Güzel Sözler SözlüğüÖzyürek Yayınları / İstanbul2011Diğer
Resimli Deyimler ve Atasözleri SözlüğüÖzyürek Yayınları / İstanbul2014Diğer

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Kemal Karabulutd. 1958 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Sıtkı Salih Görd. 02 Eylül 1934 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Uygur Orhand. 14 Ocak 1963 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4Kemal Karabulutd. 1958 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Sıtkı Salih Görd. 02 Eylül 1934 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Uygur Orhand. 14 Ocak 1963 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Kemal Karabulutd. 1958 - ö. ?MeslekGörüntüle
8Sıtkı Salih Görd. 02 Eylül 1934 - ö. ?MeslekGörüntüle
9Uygur Orhand. 14 Ocak 1963 - ö. ?MeslekGörüntüle
10Kemal Karabulutd. 1958 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11Sıtkı Salih Görd. 02 Eylül 1934 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12Uygur Orhand. 14 Ocak 1963 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
13Kemal Karabulutd. 1958 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
14Sıtkı Salih Görd. 02 Eylül 1934 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
15Uygur Orhand. 14 Ocak 1963 - ö. ?Madde AdıGörüntüle