Madde Detay

Zeyrek Mehmed Efendi, Fâtih Sultân Mehmed dönemi müderris ve şairlerindendir. Kaynaklarda belirtildiğine göre Hâcı Bayram Velî’ye (öl. 833-34/1430) intisap etmiş ve kıvrak zekâsından dolayı da o, şaire Zeyrek mahlasını vermiştir (Edirneli Mecdî 1269: 142; Bursalı Mehmed Tâhir 1333: 319-320). Zeyrek Mehmed Efendi, Hızır Şâh’ın da öğrencisi olmuştur. Hızır Şâh’tan icazet aldıktan sonra Bursa’da Murâdiye Medresesi’nde, Fâtih Sultân Mehmed’in İstanbul’u fethi üzerinde de İstanbul’a gelerek Sahn-ı Semân Medresesi’nde müderrislik yapmış, bu arada birkaç kilisenin medreseye çevrilmesi çalışmalarında bulunmuştur (Edirneli Mecdi 1269: 142). İstanbul’da medresesinin bulunduğu semte onun ismi verilerek Zeyrek Yokuşu denmiştir. Zeyrek Mehmed Efendi, Fâtih Sultân Mehmed’in önünde Seyyîd Şerîf el-Cürcânî’den daha faziletli olduğunu söyleyince Fâtih, Hocazâde’yi (öl. 893/1488) Bursa’dan çağırarak ondan “burhân-ı tevhîd” konusunda münazara etmelerini istemiştir. Zeyrek; Mollâ Husrev’in hakemlik yaptığı, pek çok âlimin hazır bulunduğu, Vezîr Mahmûd Paşa’nın ayakta izlediği padişah huzurunda yapılan ve yedi gün süren münazarayı kaybedince medresedeki görevinden azledilmiş, yerine Hocazâde getirilmiştir. Bunun üzerine Bursa’ya dönen Zeyrek, zor zamanlar geçirmiştir. Kendisine komşularından Hoca Hasan denen bir tüccar ömrü boyunca günlük 20 akçe yardım etmeye söz vermiştir. Padişah daha sonra yeniden görev vermek için kendisini çağırmışsa da “Hoca Hasan sağ olsun, benim padişahım o kişidir.” diyerek daveti kabul etmemiştir (Edirneli Mecdî 1269: 142-145). Mecdî; yukarıda verdiği bu bilgilerin yanı sıra bazı güvenilir kaynaklara dayanarak Zeyrek’in, ömrünün sonuna doğru günlüğü yüz akçeye Bursa’da müftülük yaptığını belirtmiştir. Bursa’da vefat eden şairin kabri Pınarbaşı’ndaki dergâhın yanındadır. Onun ne zaman öldüğüne dair kaynaklarda farklı bilgiler bulunmaktadır. Vefat tarihi, Tuhfe-i Nâilî (Kurnaz-Tatçı 2001: 913) ve Osmânlı Müellifleri (Bursalı Mehmed Tâhir 1333: 319)’nde 912/1506-7; Sicill-i Osmânî (Akbayar 1996: 1026)’de 879/1474-75’dur. Sicill-i Osmânî (Akbayar 1996: 1026)’de Zeyrek’in; Rükneddîn Efendi, Paşa Çelebi ve Mehmed Çelebi adlarında üç oğlu olduğu da kayıtlıdır. Kaynaklarda Zeyrek’in ilme dair bir Risâle’sinin bulunduğuna, bazı kitaplara hâşiyeler yazdığına değinilmişse de ne bunların isimleri verilmiş ne de şairin edebî kişiliğine ve sanatına dair bir değerlendirme yapılmıştır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî. C. 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmânlı Müellifleri. C. 1. İstanbul.

Edirneli Mecdî Efendi (1269). Şakâ’ik-i Nu’mâniyye Tercümesi. https://archive.org/details/tercmeiaiinumn00shkuuoft [erişim tarihi: 27.07.2014].

İpşirli, Mehmed (2005). “Molla Zeyrek”. İslâm Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul: TDV Yay. 266-267.

İsmâîl Belîğ (1266). Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân. Bursa.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî .  C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mülemma’ Gazel

Fürkat güninde ey serv geldükde sen kıyâma

İnnî re’yet dehere men hicrin el-kıyâma

Vasl u firâk-ı yârı benden su’âl eylen

Fî-kurbihâ azâbe fî- ba‘dihâ selâma

Yârun mahabbetinden halka melâmet oldum

Vallâhi mâ re’yinen habsen belâ melâma

Her çend hidmet itdüm sonı nedâmet oldı

Men cerrebe’l-mucerreb hille bihi’l-nedâma

Zeyrek neden tolaşur erbâb-ı zevk bâbın

Hattâ ye-zevku minhu ka’sen meni’l-kirâma

(Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî .  C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 913.)