Madde Detay

Hâcı Kemâl’in hayatı hakkında kaynaklarda yeterli bilgi yoktur. Eğridirlidir. Risâle fî Âdâbi’l-Mülûk ve Nesâyihi’s-Selâtîn adlı eserinin sonunda yer alan bilgilere göre "İbnü’l-Kadrî" olarak da tanınmaktadır. Ancak “Hâcı” sıfatını hangi sebeple aldığı bilinmemektedir. Babasının adı Hâcı İlyâs’tır (Ertek Morkoç 2003: XXVI). Mahlası Kemâlî’dir. Câmi’ü’n-Nezâ’ir’indeki şiirlerinin başına da mahlasının diğer Kemâllerle karışmasını önlemek için Kemâlü’l-Musannif ibaresini koymuştur. Şairin eğitim durumunu gösterir bir belge mevcut değildir. Ancak gerek tertip ettiği mecmuadan gerek şiirlerinden ve Arapça risalesinden hareketle iyi bir eğitim aldığını söylemek mümkündür. Yazdıkları onun, Fâtih devrini kısmen, II. Bâyezîd devrini tamamen, Yavuz Sultân Selîm dönemini ise 920/1514-15’ye kadar gördüğünü göstermektedir. Fakat kaynaklarda hayatının bu tarihten sonraki kısmına ilişkin bir bilgi bulunmamaktadır. Hâcı Kemâl’in bilinen eserleri şunlardır:

1. Câmi’ü’n-Nezâ’ir: Anadolu’da oluşan Türk edebiyatının başlangıç döneminin temsilcilerinden “Ahmed Fakîh, Şeyyâd Hamza, Dehhânî, Gülşehrî, Âşık Paşa” gibi şairlerin şiirleri için tek kaynak durumundadır. Ahmed Fakîh'in Çarh-nâme adlı kasidesinin bilinen tek nüshası, 15. yüzyıl şairlerinden Zeyneb Hatun'un bilinen tek şiiri bu mecmuadadır. Ayrıca eserde “Yûnus Emre, Ahmedî, Ahmed-i Dâ’î, Nesîmî, Şeyhî, Ahmed Paşa, Necâtî, Mihrî, Ahî, Zâtî” gibi Dîvân’ı günümüze ulaşmış çok sayıda şaire ait şiirler yer almaktadır. Mecmuanın tamamlanma tarihi 918/1512’dir.

2. Risâle fî Âdâbi’l-Mülûk ve Nesâyihi’s-Selâtîn: Arapça mensur ve didaktik bir kitaptır. 37 varaktan oluşmaktadır. Eserin telif tarihi 920/1514’dir. 

Şairin Dîvân tertip edip etmediği bilinmemekte, ancak Câmi’ü’n-Nezâ’ir’inde altmış yedi şiirinin yer alması Dîvân/Dîvânçe sahibi olabileceğini düşündürmektedir. Eğridirli Hâcı Kemâl çok yönlü biridir. O, hem nazire mecmuası derleyicisi hem yazar hem de şairdir. Manzumelerinin çoğu naziredir. Bunlarda, tanzir ettiği şiirleri hayal zenginliği, anlam yoğunluğu ve söyleyiş güzelliği bakımından aştığını söylemek mümkün görünmemektedir. Az sayıdaki zemin şiirinde ise geleneğin sınırları içinde kalmıştır. Gazelleri arasında rindâne ve âşıkane olanların yanı sıra dünyanın geçiciliğinden, ibadetin ve ahiret hayatının öneminden bahsettikleri de vardır. 

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmânlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Cunbur, Müjgân (2004). “Hacı Kemâl”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: AKM Yay. 313.

Ertek Morkoç, Yasemin (2003). Eğridirli Hacı Kemâl’in Câmiü’n-Nezâir’i. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Turan, Selami (2001). “Eğridirli Hacı Kemal ve Cami’u’n-Nezâ’ir’i”. Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Yönleri ile Eğirdir: 1. Eğirdir Sempozyumu 31 Ağustos-01 Eylül 2001. Eğirdir/Isparta. 841-854.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1979). C. 3. “Hacı Kemâl (Eğridirli)”. İstanbul: Dergâh Yay. 447.

Gazel

Fitne-i devrân elinden el-gıyâs

Çarh-ı kej-gerdân elinden el-gıyâs

Pür ider kan ile her dem çeşmümi

Yârab ol fettân elinden el-gıyâs

Bezm-i gamda nâyveş dâ’im budur

İtdüğüm nâlân elinden el-gıyâs

Fülk-i gam vermez necâtı kim geçem

Bahr-i bî-pâyân elinden el-gıyâs

Ey Kemâlî devr elinden niçe bir

İdesin efgân elinden el-gıyâs

Her cihetten zîre seni dehr-i dûn

Etmedi handân elinden el-gıyâs

(Ertek Morkoç, Yasemin (2003). Eğridirli Hacı Kemâl’in Câmiü’n-Nezâir’i. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi. 213-214.)

Gazel

Bahârun leşkeri haylî ayag uzatdı sahrâya

Sehâbun gözleri dürr ü güherler dökdi deryâya

Dikildi kûhsâr üzre zümürrüdden alem yer yer

Şitânun şiddetin sürdi ki rahtın düzdi yagmâya

İrişdi feyzi feyyâzun cihân cennât-ı adn oldı

Agaçlar hulleler giydi çiçekler döndi havrâya

Çemen istebrak ü sündüs döşekler saldı mînâ-reng

Sular kevser olup çaglar beşâret kılur eşyâya

Sabâ müşgîn-nefes urdı irişdi cân meşâmına

Delürdi her dil-i Mecnûn haber irgürdi Leylâya

Gözi yaşı Kemâlînün akar dinmez gece gündüz

Meger kim âşık olmışdur şu Vâmık gibi Azrâya

(Ertek Morkoç, Yasemin (2003). Eğridirli Hacı Kemâl’in Câmiü’n-Nezâir’i. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi. 2012-2013.) 

Murabba’

Sanemâ cânumuza bunca cefâlar nice bir

Hasret ü derd ü gam u dilde anâlar nice bir

Âşıka cevr ü rakîbime vefâlar nice bir

Bize dilber nice bir bunca cefâlar nice bir

Hicrün ile nice bir bî-dil-i gamnâk olavuz

Bu hevân âteşine yanubeni hâk olavuz

Reh-i aşkunda akar su gibi biz pâk olavuz

Bize dilber nice bir bunca cefâlar nice bir

İ’tibâr eylemedün bunca bizüm sözümüze

Kılmadun rahm-ı nazar birle bu zer yüzümüze

Merhamet eylemedün bu dil-i pür-sûzumuza

Bize dilber nice bir bunca cefâlar nice bir

Yazalı hicr ü gamun kıssası şerhini kılam

Gönlümün tutdı girîbânını bu dest-i elem

Bunca a’dâlara sen gösteresin lutf u kerem

Bize dilber nice bir bunca cefâlar nice bir

N’ola ben haste-dilün zahmına merhem idesin

Vaslunı cân u gönül murgına mahrem idesin

Bu Kemâlî kuluna yâ nice derhem idesin

Bize dilber nice bir bunca cefâlar nice bir

(Ertek Morkoç, Yasemin (2003). Eğridirli Hacı Kemâl’in Câmiü’n-Nezâir’i. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi. 393-394.)