Madde Detay

Hemedânlıdır. Asıl adı Abdülvehhâb’dır. Abdülvehhâb es-Sâbûnî olarak tanınmıştır. Hemedân’ın Nakşibendî şeyhlerinden Hâce Celâl olarak bilinen Celâleddîn Muhammed el-Hemedânî’nin oğludur. Safevî hükümdarı Şah Tahmâsb’ın İran’ı istila ederek Sünnîler üzerine baskı kurması üzerine önce Anadolu’ya, oradan Şam’a sonra da Mısır’a geçerek Kahire’ye yerleşmiştir. Sevâkıb-ı Menâkıb’ı yazdığı 947/1540’de Kahire’de olduğu anlaşılmaktadır (Alparslan 1988: 186). Hasan Çelebi, babası Kınalı-zâde Alî Çelebi’yle şairin Kahire’de buluştukları ve yakın dostluk kurdukları bilgisini vermiştir (Kutluk 1989: 605). Kahire’de Mevlevîhâne’ye yerleşen Abdülvehhâb, daha sonra hac vesilesiyle Mekke ve Medine’ye gitmiştir. Kınalı-zâde’ye  göre 954/1547-48’te Şam’da(Kutluk 1989: 605), Esrar Dede’ye göre aynı yıl Medine’de ölmüştür (Genç 2000: 340-41). Sahih Ahmed Dede ise şairin ölümünü yer belirtmeksizin 953 yılı Zilhicce ayının sonu (20 Şubat 1547 civarı) olarak kaydetmiştir (Zorlu 2003: 266).

Kınalı-zâde; Abdî’nin “Mu’ammeyât-ı Mîr Hüseyn” şerhi Mu’ammeyât-ı Esmâu’l-Hüsnâ, Menâkıb-ı Hazret-i Mollâ Hudâvendigâr (Sevâkıb-ı Menâkıb), Nevâ-yı Hurûs ve Sırât-ı Müstakîm adlı dört Farsça eseri bulunduğunu bildirmektedir (Kutluk 1989: 605). Bunların bir kısmı Keşfu’z-Zunûn ve bazı kaynaklarda tekraren zikredilmiştir. Ancak müellifin elde nüshası olan tek eseri Sevâkıb-ı Menâkıb’ıdır. Alparslan’a (1988: 287) göre Abdülvehhâb es-Sâbûnî Sevâkıb-ı Menâkıb’ı, Ahmed Eflâkî’nin Menâkıbu’l-Ȃrifîn adlı ünlü eserini özetlemek suretiyle oluşturmuştur. Bu esnada Menâkıbu’l-Ȃrifîn’in şeriatın zahirine aykırı bulduğu kısımlarını çıkarmış ve ona yeni bilgiler eklemiştir. 947/1540 yılında tamamlanan Sevâkıb-ı Menâkıb, mukaddime, her birine “zikr” adı verilen ve Mevlevî büyüklerinin anlatıldığı dokuz bölüm ve hâtimeden oluşan mensur bir eserdir. “Süleymaniye Kütüphanesi Aşir Efendi 1540, Nâfiz Paşa 1130, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Emanet Hazinesi 1194, Kütahya Vahid Paşa İl Halk Kütüphanesi 1543”te kayıtlı nüshaları vardır. Eser, Derviş Halîl Senâî ve Derviş Mahmûd Dede tarafından Türkçeye de çevrilmiştir.

Hasan Çelebi, muamma ilminde de tanınan şairin muammalarının sağlam, ancak zarif ve güzel olmadığını kaydetmiştir (Kutluk 1989: 605). Kaynaklarda Farsça ve Türkçe şiirleri bulunduğu da belirtilen Abdî’nin Mevlânâ övgüsündeki bir gazeli, Edirneli Nazmî’nin Mecma’un’n-Nezâ’ir’inde ve Pervâne Bey Mecmû’ası’nda müştereken yer almaktadır.

Ali Enver (1309). Semâ-hâne-i Edeb. İstanbul.

Alpaslan, Ali (1988). “Abdülvehhâb es-Sâbûnî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 286-287.

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.

Gölpınarlı, Abdülbaki (1953). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.

Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20.11.2013].

Kurnaz, Cemal (1997). Anadolu’da Orta Asyalı Şairler. Ankara. KB Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. C. 2. Ankara: TTK Yay.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî. C. 3. İstanbul.

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi. Bağdat No. 406. vr. 603 b.

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 4. İstanbul.

Yaltkaya, Şerefeddin, R. Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. C. 2. İstanbul: MEB Yay. 

Zorlu, Cem (hzl.) (2003). Mecmûatü’t-Tevârîhi’l-Mevleviyye: Mevlevîlerin Tarihi – Sahîh Ahmed Dede. İstanbul: İnsan Yay.

Gazel

Hûblar seyrin koyam her âşık-ı şeydâ gibi

Meskenüm Kâf-ı hayâl-i yâr idem ankâ gibi

İşigün ben hâke mesken olmasaydı ey Mesîh

Meyl-i eflâk ider idüm Hazret-i Îsâ gibi

Pâk-dâmen ol begüm kesb-i safâ-yı hâtır it

Tâ ki iki yaka issı olasın deryâ gibi

Yüzüni hâk-i niyâza sür tevâzu’ ehli ol

Tâ ki rif’at bulasın mihr-i cihân-ârâ gibi

Nahlveş çek dâmenün etrâf-ı âlemden gönül

Kadr-i âlî bulmak istersen eger hurmâ gibi

Bî-vefâ dil-berlere meyl eyleyenler âkıbet

Korkaram mahrûm olalar tâlib-i dünyâ gibi

Hâr-ı hasretden hezâr efgân iderse yiridür

Sırr-ı ışkı söyleyenler bülbül-i gûyâ gibi

Şems-i Tebrîz-i mahabbetden dem urursan gönül

Terk-i nâmûs it Celâlü’d-dîn-i Mevlânâ gibi

Abdiyâ fakr-ı gedâ vü izz ü nâz-ı şâhdan

Bulmadum âlemde muhlis künc-i istignâ gibi

(Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20.11.2013]. 2713.)