Madde Detay

Asıl adı Mehmed Bulak’tır. Hacı Hâfız ismiyle de tanındı. Semerkand’da 1040/1630-31 yılında doğdu. Semerkand’da hafızlık eğitimini tamamladıktan sonra Buhara’da Şevket-i Buhârî’den edebiyat tahsil etti. Isfahan’da Sâ’ib’in Dîvân'ının bir nüshasını kopya etti. Buhara’da bulunduğu yıllarda Nakşîliği benimsediği düşünülmektedir. Âgâh, Tebriz, Şam, Konya, Mekke, Medine gibi birçok şehri dolaştı. 1080/1669’da Âmid (Diyarbakır)’e geldi. 60 yıl Diyarbakır’da kalan şair, Semerkandî-i Âmidî olarak anıldı. Sâ’ib ve Şevket’in öğrencisi olarak Diyarbakır’da büyük itibar gördü. Buradaki zengin edebiyat muhitinin (Emrî, Hâşim, Hâmî, Mucîb, Lebîb, Vâlî, Nâbî…) önemli bir mensubu oldu. Hiç evlenmeyen Âgâh, hayatını şairlere hocalık yaparak geçirdi. Uzun ömrüne rağmen hayattan beklediğini bulamadan 1141/1728’de Diyarbakır’da vefat etti. Şairliğinin yanında, hattat, müzehhip, mücellit, hakkak ve ressamdır. Diyarbakır Ulu Camii’nde mihrabın üzerindeki muhteşem hat; çatı kısmında dairevî olarak celî hattıyla yazılı Âyete’l-Kürsî ve Âyetü’n- Nûr; müezzinler mahfilinin altındaki sütunlarda yer alan tarih mısraı da Âgâh’ın birer yâdigârıdır.

Âgâh’ın Farsça ve Türkçe Dîvân'ından söz edilmesine rağmen Farsça Dîvân'ına henüz ulaşılamamıştır. Türkçe Dîvân'ının 16 nüshası tespit edilmiştir (Akpınar 2006a). Eserde 2 kaside (na’t), 1 tahmis, 1 tesdis, 373 gazel, 4 kıt’a, 1 müfred ve biri Farsça olmak üzere 26 rubai vardır.

Kaynaklar Âgâh’ı, mânâya hâkim, seçkin, yetenekli, iyi bir şair olarak nitelendirirken; şiirinin parlak, temiz ve eşsiz olduğundan söz eder. O, kendisinin bu dünyaya şiir söylemek için geldiğini belirtir. Sebk-i Hindî ve hikemî tarzdan etkilenen ve hikemî beyitleriyle dikkat çeken şair, bazen de lirik bir söyleyişe yönelmiştir. Şairliğinde en önemli unsurlarından biri de nazireciliğidir (Akpınar 2007). Nâbî başta olmak üzere pek çok muasırına nazire söylemiş, kendi şiirleri de tanzîr edilmiştir. Özellikle yakın dostu da olan Vâlî-i Âmidî ile karşılıklı nazireleri pek çoktur. Âgâh, Diyarbakır’daki edebî çevrede kabul görmüş, kıymetli bir şairdir.

Akpınar, Şerife (2006a). Âgâh Dîvânı ve İncelenmesi . Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Akpınar, Şerife (2006b). “Hacı Hafız Mehmed Bulak Âgâh ve Dîvânı”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (2): 425-440.

Akpınar, Şerife(2007). “Semerkandlı Âgâh’ın Dîvânı’nda Nazirecilik Geleneği”. Kazakistan ve Türkiye’nin Ortak Kültürel Değerleri Uluslar Arası Sempozyumu. Almatı. 444-450.

Alî Emîrî (1321). Tezkîre-i Şu’arâ-yı Âmidî. İstanbul: Matbaa-i Âmidî.

Bağdatlı İsmail Paşa (1972). Keşf-el-Zunun Zeyli. İstanbul: MEB Yay. I: 483.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı, İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yay.

Es’ad Mehmed Efendi. Bağçe-i Safâ-Endûz. İstanbul Üniversitesi Ktp. Nr. 2095. 

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1965). C. III. İstanbul: MEB Yay.

Koncu, Hanife (1998). Vâlî Dîvânı. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal (1999). Türkiye-Orta Asya Edebî İlişkileri. Ankara.

Mehmed Nailî. Tuhfe-i Nailî. Millî Ktp. Yz.B.5063. 

Mehmet Tevfik. Kâfile-i Şu’arâ. Millet Ktp. AE. Nr. 790. 

Müstakîmzâde Süleymân Sa’deddîn. Mecelletü’n-Nisâb. Süleymaniye Ktp. Halet Efendi Bölümü. Nr.628. 

Safâyi Mustafa. Tazkiat al-Şu'ara. Süleymaniye Ktp. Esad Efendi Bölümü. Nr.2549. 

Sâlim Efendi (1315). Tezkire-i Sâlim. Süleymaniye Ktp. Esad Efendi Bölümü. Nr.3872.

Dîvân

Gazel 

Yârı itdi devr-i şûr-engîz-i agyârun biri

Neş’esinden bâde’i ayırdı gaddârun biri

Yâr olur dirken o bed-hû oldı agyârun biri

Bin vefâsuz yârdan yegdür vefâdârun biri

İstemez kim ola sıhhat-yâb-ı hüsnün hastası

Sor senünde çeşm-i mestündür o bîmârun biri

Tut benüm zülfün gibi hattum perîşânlukdadur

Gördi mi cem‘iyyet-i hâtır-giriftârun biri

Hem çeker âgûşa şem‘ ü hem yakar pervânesin

Görmedüm kim olmaya hûn-hˇâr-ı gam-hˇârun biri

Subh-ı kâzib gibi kasdı tîre rûz itmekdedür

Sâdıkâne bir nefes yâr olmadı yârun biri

Çeşm-i gûyâ-yı hamûş-ı yâra taklîd ideli

Benzemez Âgâh güftârına güftârun biri

(Akpınar, Şerife (2006). Âgâh Dîvân ve İncelenmesi. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi. 353.)