Madde Detay

15 Şâban 1100/4 Haziran 1689’da İstanbul’da doğdu. Babası aslen Giritli olan Hekimbaşı Nuh Efendi’dir. İyi bir öğrenim gördü. Kabiliyeti sayesinde Sultan III. Ahmed döneminde (1703-1730) silâhşorlukla saraya girdi ve dergâh-ı âlî kapıcıbaşılığına yükseldi. 1127/1715 yılında bu sıfatla Kızlar Ağası Süleyman Ağa’nın öldürülmesi ve metrûkâtının ele geçirilmesiyle görevlendirildi. Şehid Ali Paşa’nın sadrazamlığında Zile kazası voyvodalığı ile İstanbul’dan uzaklaştırıldı. Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa döneminde Türkmen ağalığı ile taltif edildi. Daha sonra mîr-i mîrânlık pâyesiyle Adana valiliğine getirildi. Safer 1137/Ekim-Kasım 1724’te Yeni İl voyvodalığı üzerinde kalmak şartıyla Halep valisi olarak Köprülüzâde Abdullah Paşa’nın maiyetinde İran seferine gitti. 3 Safer 1138/11 Ekim 1725’te vezirlikle Anadolu beylerbeyliğine getirildi. Ertesi yıl, Şark seraskeri ve Tebriz muhafızı oldu. Kethüdâsı ve bazı adamlarının halka zulmetmesi yüzünden buradan uzaklaştırılarak önce Şehrizol, hemen ardından da Sivas valiliğine tayin edildi. Diyarbekir valiliğine nakledildi. Şevval 1142/Nisan 1730’da Bağdat valisi Ahmed Paşa’nın maiyetinde Hemedan muhafızlığı ile görevlendirildi. Fakat bu sırada İstanbul’da çıkan Patrona İsyanı yüzünden devlet Şark seferiyle yeterince ilgilenemediği için Tebriz İranlılara geçti; Ali Paşa da Erzurum valiliğiyle Revan bölgesi seraskerliğine getirildi (Cemâziyelevvel 1143/Aralık 1730). Ali Paşa, Önce Rûmiye’yi (Urmiye), ardından da Tebriz’i geri aldı. 15 Ramazan 1144/12 Mart 1732’te başarılarının mükâfatı olarak sadrazamlığa getirildi. 23 Safer 1148/15 Temmuz 1735’te azledildi ve Midilli’ye gönderildi. Ertesi yıl Kandiye muhafızı, ardından Bosna valisi ve daha sonra Mısır valisi oldu. Kısa sürelerle Adana ve Anadolu valiliklerine getirilen Hekimoğlu Ali Paşa, 15 Safer 1155/21 Nisan 1742’de ikinci defa sadrazam oldu. 4 Şâban 1156/23 Eylül 1743’te azledilerek Midilli’ye sürüldü. Sonra Girit ve Bosna valiliğine getirildi. Halep, ardından Anadolu valiliği ve Kars ciheti seraskeri oldu. 1159/1746’da tekrar Bosna valisi oldu. 1161/1748’de Tırhala Sancak beyliği, Bender muhafızlığı ve Özi valiliğine getirildi. 1163/1750’de Vidin muhafızlığı, 1168/1755’te tekrar Anadolu beylerbeyi üç ay sonra da üçüncü kez (Cemâziyelevvel 1168/15 Şubat 1755) sadrazam oldu. Fakat üç ay sonra tekrar azledilerek Kızkulesi’ne hapsedildi. Sonra Kıbrıs’a sürüldü. Üçüncü defa Mısır valiliğine, Safer 1171/Ekim 1757’de beşinci defa Anadolu valiliğine getirildi. 9 Zilhicce 1171/14 Ağustos 1758’de Kütahya’da vefat etti. Önce Kütahya’da defnedildi. Sonra İstanbul’a getirilerek kendi adına yaptırmış olduğu camiin yanındaki türbesine nakledildi. Bu duruma Müstakimzade “Sâhibü’l-câmi‘ ‘Alî Paşa’ya lâhût oldu câ” mısraı ile tarih düşürdü (Galitekin 2001: 126).

Hayırsever bir kişi olan Hekimoğlu Ali Paşa’nın İstanbul’da Davutpaşa Mahallesi’nde cami, sebil, çeşme, kütüphane ve tekkeden oluşan bir külliyesi vardır. Kabataş’ta ve Çemberlitaş’ta da çeşmeleri vardır. Üsküdar’daki Bandırmalızâde Tekkesi’ni de Ali Paşa yaptırmıştır. Fatin (Çifçi: 292) bir miktar şiiri olduğunu söyleyip bir gazelini örnek olarak vermiştir.

Hekimoğlu Ali Paşa, bilgili, cömert, zarif, sanat dostu, adamlarına karşı sonsuz itimadı olan, haksızlığa tahammül edemeyen, ciddî, sert ve dürüst bir kimseydi (Erünsal 1998: 334).

Aktepe, M. Münir (1998). “Hekimoğlu Ali Paşa”. İslam Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 166-168.

Çobanoğlu, Ahmet Vefa (1998). “Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi”. İslam Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 169-173.

Çifçi, Ömer (hzl.) (yty). Fatin Davud, Hâtimetü’l-Eş’âr (Fatin Tezkiresi). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78465/fatin-davud---hatimetul-esar.html [erişim tarihi: 28.03.2014]. 292.

Erünsal, İsmail E. (1998). “Hekimoğlu Ali Paşa Kütüphanesi”. İslam Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 173.

Galitekin, Ahmed Nezih (hzl.) (2001). Ayvansarayî Hüseyin Efendi-Alî Sâtı Efendi-Süleymân Besîm Efendi Hadîkatü’l-Cevâmi‘ (İstanbul Câmileri ve Diğer Dinî-Sivil Mimârî Yapılar). İstanbul: İşaret Yay. 126.

Koçu, Reşad Ekrem (1997). “Ali Paşa, Hekimoğlu”. İslam Ansiklopedisi. Eskişehir: MEB Yay. 333-335.

Kurnaz, Cemâl ve MustafaTatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 628.

Talasoğlu, Alin (1998). “Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi”. İslam Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 168-169.

Gazel

Bize lutf etdi Hudâ şöyle ki gelmez kâle

Şükrü mümkün mü ola bu keremin her hâle

Ol kadar verdi gınâ bana cenâb-ı Mevlâ

İ‘tibâr eylemezem cevhere cem‘-i mâla

Sûdı yok hırs u tama‘ eylemenin dünyâda

Vermeyince sana Bârî ne edersin nâle

Bize lutf eyle suveydâ-yı derûnun zinhâr

Murg-ı dil zabt ola tâ konmaya daldan dala

Uyma vesvâse hele hâtırayı def‘ eyle

Sana reng eylemesin uğrama ‘Âlî âle

(Çifçi, Ömer (hzl.) (yty). Fatin Davud, Hâtimetü’l-Eş’âr (Fatin Tezkiresi). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78465/fatin-davud---hatimetul-esar.html [erişim tarihi: 28.03.2014]. 292.)