Madde Detay

Antakyalı Kasım Şeybanî, 15. asrın ikinci yarısı ile 16. asrın ilk yarısı arasında yaşamış bir mutasavvıf şairdir. Cevâhirü’l-Ahbâr adlı eserindeki kendi ifadesine göre künyesi “Kâsım bin eş-Şeyh ‘Îsâ bin İdris bin el-Halîl. El-Vefâ’î tarîkaten, el-Hanefî mezheben, el-Antâkî vatanan, el-Bakrâsî aslen, eş-Şeybânî kabîleten.” şeklindedir. Künye kaydından anlaşılacağı üzere Bakras’ta (Ötençay Belen) doğan Kasım Şeybanî, ömrünün önemli bir kısmını Antakya’da geçirmiştir. Şairin Antakya’daki yaşamına dair fazla bilgi yoktur. İleri yaşlarındayken Bursa’ya göçmüştür. Bursa’ya tam olarak hangi tarihte geldiği bilinmediği gibi burada ne işle meşgul olduğu da meçhuldür (Taş 2017). Bazı yayınlarda Bursa’da noktacılık görevi üstlendiğine dair yorumların yer alması (Akakuş 2011: 66), Kasım Şeybanî ile Edirne’de medfun olan Noktacı Kasım Efendi’nin karıştırılmasından kaynaklanmıştır. Benzer şekilde Halvetiyye tarikatına nispeti ve bu doğrultuda Yiğitbaşı lakaplı Şeyh Ahmed Şemseddin Marmaravî’nin halifelerinden Şeyh Hacı İzzeddin Ali el-Karamanî’den hilafet aldığına yönelik çıkarımlar (Bursalı Mehmed Tahir 1972: 135; Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi 1982: 204)  ise ilgili tarikat silsilesinde yer alan Kasım-ı Larendî ile karıştırılmasından ötürüdür. Halbuki Kasım Şeybanî tarikaten Vefaî olduğunu Cevâhirü’l-Ahbâr’da açıkça ifade etmiştir. Mevcut verilerden mahallî bir tarikat önderi olduğu anlaşılan Kasım Şeybanî, ömrünün son yıllarında Bursa’dan İnegöl’e geçip orada vefat etmiştir. Vefat tarihi bilinmeyen şairin kabri bugün İnegöl’deki Kasım Efendi Camii’nin içinde yer almaktadır (Taş 2017).

Antakyalı Kasım Şeybanî’nin bugün bilinen iki eseri vardır. Bunlardan ilki mensur bir meviza kitabı olan Cevâhirü’l-Ahbâr’dır. Eserin yazımına 1497 yılında Antakya’da başlanıp yaklaşık on yıl sonra Bursa’da son hâli verilmiştir. Eser bütünüyle dinî konulardan müteşekkil 32 ana bölümden oluşmaktadır. Bugün kütüphanelerde ondan fazla nüshası mevcut olan eserin metni yayımlanmamıştır. Ancak eserde yer alan az sayıdaki şiir Abdullah Tataroğlu (2008) tarafından yayımlanmıştır. Recep Akakuş (2011) ise kitap bölümlerinin konularını özetlemiştir. Müellifin bir diğer eseri, manzum-mensur karışık bir kitap olan Nasîhatnâme’dir. 24 bölümden oluşan kitap 1512 yılında Bursa’da yazılmıştır. Eser, Bünyamin Taş (2018) tarafından yayımlanmıştır.

Bilinen iki eserinin dinî-tasavvufî nitelikte birer öğüt kitabı olmasından da anlaşılacağı üzere Kâsım Şeybânî şiir ve edebiyatı bir araç olarak görmektedir. Bu itibarla şiirlerini de büyük bir çoğunlukla öğretici üslupla yazmıştır. Dolayısıyla geniş halk kitlesine ulaşmanın amaçlandığı bu eserlerde sade ve açık bir Türkçe vardır.

Akakuş, Recep (2011). Tarihsel Kimliği Açısından İnegöl ve Noktacı Kasım Efendi. İstanbul: Bayrak Matbaası.

Bursalı Mehmed Tahir Efendi (1972). Osmanlı Müellifleri C. 1. (hzl. Yavuz, A. Fikri, İ. Özen) İstanbul: Meral Yay.

Taş, Bünyamin (2017). "Antakyalı Kâsım Şeybânî Hayatı, Sanatı ve Eserleri". TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi (11): 103-126.

Taş, Bünyamin (2018). Antakyalı Kâsım Şeybânî ve Nasîhatnâme’si. İstanbul: Kriter Yay.

Tataroğlu, Abdullah (2008). Kâsım Efendi ve Cevâhirü'l-Ahbâr. Bursa: Özcan Ofset.

Mefâʿîlün/mefâʿîlün/feʿûlün

Güler yüzlüsin ammâ tünd-hûsın

Muʿattırsın dimâga müşk-bûsın

Egilürsin egerçi her yanaya

Ne-y-içün meyl kılmazsın bana ya

Ne seng-dilsin ki âhım kâr kılmaz

Be-hey yâr öydügün agyâr kılmaz

Ne bir gün bir kelâm etdün keremden

Biraz kurtularım gamm u elemden

Irakdan degmedün bir merhabâya

Erişdükce velî bâd-ı sabâya

Ṣarılıp kucuşup hoş görüşürsin

Agız agıza verip soruşursın

Ne bir hercâyîye bu denlü ʿizzet

Yog-ımış sâdıka hayfâ ki kıymet

Tururken rûz u şeb karşunda biz zâr

Nedür bunca taʿalluk ana ey yâr

Egerçi hûb nefesdür kendü hoşdur

Cihân görmiş cihân aralamışdur

Senin kim ʿâşık-ı pür-sûzunam ben

Cihânda câme-i gamdûzunam ben

Degülem seni bir dem eylemiş terk

Kılup hem dâr-ı dilde ʿışkını terk (Taş 2018: 346-347)