Madde Detay

Ârif Abdülbâki Efendi,1052/1642-43'te İstanbul Kasımpaşa'da doğdu. Asıl adı Abdülbâkî'dir. Tersane-i Âmîre'de mahzen kâtibi olan Ammizâde Mehmed bin Mustafa Efendi'nin oğludur. Ârif Abdülbâki Efendi'nin Esadzâde es-Seyyid Abdürrahman Fâiz Efendi isminde bir oğlu, Şeref ve Vâkıf adlarında aynı zamanda şair olan iki torunu vardır. Ârif Abdülbâki Efendi, Memikzâde'den mülazım olarak öğrenimini tamamladıktan sonra, 1083 /1672-73'te Hüsrev Kedhüda Medresesi'nde, 1084/1673-74'te Sekban Ali Medresesi'nde; 1086/1675-76'da Hayredddin Paşa Medresesi ve aynı yılda Sahn-ı Seman'da, 1087/1676-77'de Murat Paşa-yı Atika Medresesi'nde, 1089/1678-79'da Mahmut Paşa Medresesi'nde ve 1090 /1679-80 tarihinde Süleymaniye Medresesi'nde müderrislik görevlerinde bulundu. 1092/1681-82'de Selanik kadılığına, 1098/1686-87'de Bursa kadılığına atanmış, bu görevinden azledildikten sonra Biga kazası kendilerine arpalık olarak verildi. 1103/1691-92'de Mekke-i Mükerreme payesiyle Kahire kadısı olup azledildikten sonra Aksaray ve daha sonra Zile arpalığı ile geçinirken 1110/1698-99'da İstanbul kadılığına atandı. (İnce 2005: 478) 1112/1700-01'de Anadolu payesi verildi 1113/1701-02'de Anadolu kazaskeri oldu. Daha sonra Rumeli payesiyle mazul olup Edremit, Gemlik ve Sandıklı kazaları arpalık verildi. 1118/1706-07'de Rumeli kazaskeri olup Antep ve Mudanya arpalıkları ile mazul olup daha sonra Antep kazası Manisa ile değiştirilip 1122/1710-11'de ikinci defa Rumeli kazaskeri olup Ebu Eyyûb-ı Ensârî arpalığı ile mazul oldu. (İnce 2005: 478) Yümnî'ye göre, Haremeyn kâtiplerindendir. 1125/1713-14'te evinde dinlendiği bir sırada vefat etmiştir. Mezarı, İstanbul'da Eyüp Sultan Türbesi haziresindedir.

Kaynaklar, Ârif'in Arapça, Farsça ve Türkçe şiir söylemede mahir ve bu üç dilde Dîvânı olduğunu kaydeder. Ârif, şairliğinin yanı sıra devrin şair ve âlimlerini etrafında topladığı meclisiyle de adından söz ettirir. Dönemin bir çok şairinin vefatına tarih düşürmesi ve hakkında mersiye yazmasında, oluşturduğu bu meclisin rolü olmalıdır. Safâyî Ârîf'i Anadolu'nun İmâd'ı olarak nitelemekte ve özellikle ta'lik yazıdaki başarısından söz etmektedir. Şiir ve inşada ustadır. Sâlim de şair Refî'nin Abdülbâkî Ârif Efendi'den hat dersi aldığını belirtmektedir. (İnce 2005:250 )

Ârif Abdülbaki Efendi'nin bilinen dört eseri vardır: Dîvân, Minhâcü'l-Usûl, Mirâciyye ve Siyer-i Şerîf. Ârif'in her sene Ebu Eyyüp Ensârî Türbesi'ne bağış yapıp Miraciyye'sini bilgin, şeyh ve eşrafın da bulunduğu ortamda okuduğu kaynaklarda kayıtlıdır.

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.

Erdem, Sadık (hzl.) (2013). Mehmed Sâlih Yümnî Tezkire-i Şuara-yı Yümnî İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Tıpkıbasım. Ankara: TTK Yay.

Erdem, Sadık (1988). "Mehmet Salih Yümnî-Tezkire-i Şuara-yı Yümnî".  Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi (55): 85-101.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay.

İpekten, Halûk, M. İsen, R.Toparlı, N. Okçu ve T. Karabey (1998). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

ez-Kasâyideş Berây-ı Köprilî-zâde Ahmed Paşa

 Yine vakt-i tebâşîr-i tulû‘-ı mihr-i şevketdür

Uzar mancık-ı devlet neyyir-i subh-ı sa ‘âdetdür

Mücellâ şekl-i gül-mîh-i der-i gencine-i ikbâl

Mu‘allâ şemse-i tâk-ı bülend eyvân-ı rif‘âtdür

Degüldür lem‘a-i haytu’ş-şu‘â ‘-ı çarha tâb-efken

Müzer-keş târ u pûd-ı şukka-i i‘lâm-ı nusretdür

Yirine geldi gûyâ kâleb-i fersûdenün cânı

Cihânı nagme-i şevk u tarab dut kıyâmetdür

(Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eşâr. Ankara: AKM Yay.247.)

Cünûnın mest-i şevkun tab‘-ı bed-gûyân ziyâd eyler

Olur Mecnûn’a bir rıtl-ı girân her sengi etfâlün

Olurdum ben dahî pervâneveş reh-yâb-ı cem‘iyyet

Bileydüm kandedür ey şem‘-i bezm-ârâ şebistânun

Yolunda hâk-sâr olsa yine üftâde-i ‘ışka

Degürmez rûzgâr-ı kîne-perver tarf-ı dâmânun

*** 

Hurûc itmektedür hem-vâre bâd-ı âh-ı serdümden

Misâl-i kulzüm-i mevvâc dâmânumda hûn-ı dil

(Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eşâr. Ankara: AKM Yay..247, 251.)

 Der-münâcât-ı Bârî teâlâ

Âşıkam câm-ı mahabbet pür-humâr itmez beni

Ârzû-senc-i şarâb-ı hoş-güvâr itmez beni

Gonca-i dem-beste-i gülzâr-ı ışkam bâd âh

Teşne-i feyz-i nesîm-i nev-bahâr itmez beni

(Erdem, Sadık (1988). "Mehmet Salih Yümnî-Tezkire-i Şuara-yı Yümnî".  Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi (55): 85-101.)