Madde Detay

İstanbul'da doğdu. Babası Halil Saip Bey, annesi Hafize Nuriye Hanım’dır. Aslen Kanlıcalı olan Halil Saip Bey, Evkaf Nezareti kalemi memurlarındandır. Kültürlü bir aileye mensup olan Ali Canip, soyadı kanunu çıktıktan sonra “Yöntem” soyadını aldı. Yazılarında “Ali Canip, Ali Canip Yöntem,” imzasını kullanan yazar, özellikle giriştiği bazı kalem kavgalarında “Yekta Bahir, Celal Sakıp, Gökalp” imzalarını da kullandı.

İlköğrenimine Üsküdar'da Gülfem Hatun Mektebi'nde başladı. Orta öğretimini Toptaşı Askeri Rüştiyesinde yaptı. Fransız mektebine devam ettiği sırada babası Selanik'e sürüldü. Aile Selanik'e taşınınca bu şehirdeki Mülkiye İdadisi‘ne girdi. Son sınıfta iken, sınavla İstanbul Hukuk mektebine girdiyse de, tekrar Selanik’e dönmek zorunda kaldı. Burada açılan Hukuk mektebine devam etti. Aynı zamanda İttihat ve Terakki Mektebi ile Zıraat Mekteb-i Âlisi’nde dersler verdi. Balkan Harbi’nin patlak vermesi üzerine bu okulu bitiremeden İstanbul’a döndü (Aktaş 2013: 565-566).

Sultaniler için açılan edebiyat öğretmenliği imtihanını kazanan Ali Canip, bir süre Çanakkale ve Gelenbevi Sultanisinde edebiyat ve felsefe öğretmenliği yaptı. 1917-1918 yıllarında lise ders kitaplarını hazırlamak üzere kurulan komisyonda çalışan yazar. 1920 yılında Milli Mücadele hareketine katıldı. Ertesi yıl Trabzon Sultanisi müdürlüğüne getirildi. Daha sonra Giresun Maarif Müdürlüğü, Maarif müfettişliği, İstanbul Erkek Muallim Mektebi ve Kabataş Lisesi'nde edebiyat öğretmenliği, Maarif Vekâleti Umumî Müfettişliği, Türk Dili Tetkik Cemiyeti Merkez Heyeti Üyeliği gibi görevlerde bulundu. 1943 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine Profesör olarak atandı. 1950 yılında Demokrat Parti’den Bursa Milletvekili seçildi. Milletvekilliğinin sona ermesinden sonra İstanbul’a yerleşerek köşesine çekilen ve kitaplarıyla baş başa kalan Ali Canip, ölümünden bir süre önce felç oldu. 26 Ekim 1967 Perşembe günü öldü. Vasiyeti gereği Sahrayı Cedit Mezarlığı'na defnedildi (Sevgi- Özcan 1995: XIII-XIV).

Ali Canip, sağlığında Ömer Seyfettin’in külliyatı ile ilgili çalışmaları hariç, sekiz kitap yayımladı. Ömer Seyfettin biyografisi ve Ömer Seyfettin Külliyatı yazarla ilgili ilk çalışmalar olması bakımından önemlidir. Tek şiir kitabı olan Geçtiğim Yol'u 1328/1918’de yayımladı. Bu kitabında 1917’ye kadar çeşitli dergi ve gazetelerde yayımladığı şiirlerini bir araya getirdi. Genç Kalemler başta olmak üzere çeşitli dergilerde yayımladığı kalem kavgalarını, 1918’de Millî Edebiyat Meselesi ve Cenap Beyle Münakaşalarım ismiyle bir kitapta topladı. Liselerin birinci sınıfının ikinci devresi için hazırladığı ders kitabını Edebiyat ismiyle 1926’da neşretti. Cihan Edebiyatından Numûneler: Epope (Epopeé) ve Edebî Nevilerle Mesleklere Dair Malumat, isimli çalışmasını 1927’de yayımladı. Fuzûlî’nin aynı isimdeki eserinden yaptığı seçmeleri Leylâ ve Mecnun ismiyle yine aynı yıl neşretti. On ikinci asırda yetişen meşhur Türk tarihçisi Naima'nın Ravzatü'l-Hüseyn Fi Hulâsat Ahbârü'l-Hâfikayn isimli eserinden bazı bölümleri, 1927’de Türk Edebiyatından Numuneler: Naima Tarihi isimli kitapta topladı. Lise üçüncü sınıflara yardımcı ders kitabı olarak hazırladığı ve Türk edebiyatının önemli antolojilerinden biri olan Türk Edebiyatı Antolojisi isimli çalışmasını, 1931’de okuyucularla buluşturdu. Selanik’te bulunduğu yıllarda tanıdığı ve Genç Kalemler’de birlikte çalıştığı Ömer Seyfettin’le ilgili olarak 1935’de Ömer Seyfeddin, Hayatı ve Eserleri ismiyle bir biyografi yayımladı. Aynı eserin geliştirilmiş ikinci baskısını ise 1947’de, Ömer Seyfeddin (1884-1920), Hayatı, Karakteri, Edebiyatı, İdeali ve Eserlerinden Numuneler ismiyle neşretti. Ayrıca Ömer Seyfettin’in eserlerini, ilk defa 1926-1927’de üç cilt olarak, 1938’de de Ömer Seyfettin Külliyatı ismiyle dokuz cilt olarak yayına hazırladı. Bunlardan başka çeşitli dergi ve mecmualarda neşrettiği edebiyatla ilgili yazılarını, Ahmet Sevgi ve Mustafa Özcan, Prof. Ali Canip Yöntem’in Yeni Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri (1995), ve Prof. Ali Canip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri (1996) ismiyle iki ciltte topladı. Ali Canip, siyasi ve edebî hatıralarını Yakın Tarihimiz dergisinde 1962-1963 tarihlerinde yayımladı (Aktaş 2013:566).

Şiire küçük yaşlarda başlayan Ali Canip, o yıllarda Edebiyat-ı Cedide mensuplarının etkisinde kaldı. Bu dönemde yazdığı manzumelerde bu etki açık bir şekilde görülmektedir. Onun ilk şiirleri Selanik'te yayımlanan Bahçe ve Kadın mecmualarında yer aldı. O yıllarda bir arayış içinde olan genç şair, yakın dostu Müfit Ratip’in teşvikiyle Fecr-i Ati gençleri arasına katıldı. Hatta yazılarında bu yeni edebî topluluğu anlatmaya çalıştı. Aynı yıllarda Selanik’te çıkarılmakta olan Hüsün ve Şiir mecmuasında da yazılar ve şiirler neşretti (Sevgi- Özcan 1995: XIV).

İlk edebî terbiyesini aldığı Muallim Naci’den sonra iki isim Ali Canip üzerinde etkili oldu. Bu isimlerden birincisi, Selanik’te bulunduğu yıllarda mektuplaştığı Ömer Seyfettin, ikincisi ise İttihat ve Terakki’nin Diyarbakır delegesi olarak Selanik’e geldiği yıllarda tanıştığı Ziya Gökalp’tır. Ali Canip, bu iki ismi tanıdıktan sonra gerçek çizgisini Genç Kalemler’de yakaladı. Türk Yurdu, Yeni Mecmua, Türk Sözü, Hak, Güneş, Şair, Aşiyan, Çınaraltı, Hayat, İstanbul, Türkiyat Mecmuası Ali Canip’in çalışmalarını neşrettiği diğer yayın organları oldu (Aktaş 2013: 566).

Ali Canip, ilk şiirlerinde genellikle bireysel temaları ele aldı. Meyhane, kadın, dünyanın geçiciliği, insanın kader karşısındaki aczi gibi konuları işledi. 1907’den sonra kaleme aldığı şiirlerinde ise tabiat, aşk, eşya, insan, yaşam onun şiirlerinin başlıca temaları arasında yer aldı (Sazyek 1992: 179-180). 1918 yılında yayımladığı ve 1902-1912 yılları arasında çeşitli mecmualarda yayımladığı on yedi şiirinin yer aldığı Geçtiğim Yol isimli şiir kitabından sonra şiirden tamamen uzaklaşarak dil ve edebiyat incelemelerine yöneldi. Servet-i Fünûn tesirinde birkaç hikâye de yazdı. Ancak hikâye yazma isteği, onun için bir deneme olmanın ötesine geçmedi.

1911’den sonra sanat ve düşünce alanında milliyetçi bir çizgide yürüyen Ali Canip, bu tarihten sonra kaleme aldığı bütün konulara bu eksende yaklaştı. Bu tarihten sonra bireysellikten uzaklaşarak sosyal ve siyasi konulara doğru bir geçiş gösterdi. Dilindeki sadeleşmeyle birlikte şiirlerinin vezni de değişti. Hece veznine yönelen şairin hayata bakışında da önemli değişiklikler kendini gösterdi. Yeni bir hayat için yeni bir dile, yeni bir edebiyata ve yeni düşüncelere ihtiyaç olduğunu anlattı. Özellikle “Türk” kimliğinin yeniden inşası noktasında Ziya Gökalp ve Ömer Seyfettin’den etkilendi. Genç Kalemler’de kaleme aldığı yazılarında bugün Milli edebiyat olarak isimlendirilen harekete dinamizm kazandırdı. Merkezinde “Yeni Lisan”ın bulunduğu bu yazılarında başta dil ve edebiyat olmak üzere bütün milletin hayatını ilgilendiren düşüncelerini dile getirdi. Bu özelliğinden dolayı Yeni Lisan hareketinin “polemik” boyutunu yöneten isim olarak tanındı. Ziya Gökalp ve Ömer Seyfettin’le birlikte Yeni Lisan hareketine mensup gençlerin dil ve edebiyat anlayışını geliştirmenin yanında, geliştirdikleri fikirlerinin gençlere ulaşmasına da öncülük etti (Şengül 2015:343-344).

Ali Canip, bütün bu özellikleriyle, edebiyatımızın millileşmesine önemli katkılar yapan, genç sanatçıların dikkatini, edebiyatta milli benliğe dönüş felsefesine yönelten önemli isimlerden biri olarak Türk edebiyat tarihindeki yerini aldı.