Madde Detay

Asıl adı Fethullah’tır. Şehnâmeci Fethullah Efendi ve Fethullah Çelebi olarak tanındı. Âşık Çelebi “Baba tarafından Acemî, ana tarafından Arabî” olduğunu kaydeder. Şeyh İbrâhim Gülşenî’nin kızının oğludur. Babası Derviş Şîrâzî veya Derviş Çelebi diye tanınan bir din bilginidir. Güzel yazısı sebebiyle Safevi şehzadesi Elkas Mirza’nın nişancısı olan bu zatın, şehzadenin hizmetinden ayrıldıktan sonra Mısır’a giderek Şeyh İbrahim Gülşenî’nin kızıyla evlendiği ve Ârif Çelebi’nin bu evlilikten dünyaya geldiği söylenir. Ancak şairin Şiraz’da doğduğunu ve gençliğinde babasıyla Mısır’a gittiği, sonra asıl vatanı olan İran’a döndüğü de söylenmektedir.

İstanbul’a geldikten sonra devrin tanınmış âlimlerinden ders alan Çelebi’nin mesleği şehnameciliktir. Eflâtûn-ı Şîrvânî’den evvel şehnameci oldu. Kanuni tarafından yüz akçe günlükle I. Selim’in gazalarının genişçe anlatıldığı Farsça şehnamesini yazmaya başladı. Eseri padişah tarafından takdir edildi.

Türkçe ve Farsça iki dilde şiir yazabilen şairin mahlası Ârifî’dir. Kaynaklarda arif ve nüktedan bir kişi olarak övülür. Şiirlerinin konusunu genellikle gazalar teşkil eder. Üslubu, işlediği konulara uygunluk arz eder. Dili tekdüzelikten uzaktır. Şiirleri padişah tarafından beğenilmiştir. Bunların yanında garip beyitleri vardır. Beyanî, tezkiresinde bu durumu “bir mahbûb veya bir at şekli tasvir edip azâsından hurûf şeklin gösterip cümlesinden bir beyit çıkarır” şeklinde anlatır. Aynı tespitler, Kınalızade tarafından da yapılmıştır.

Ali Emîrî (1327). Tezkire-i Şuarâ-yı Âmid. İstanbul: Matbaa-i Âmidî.

“Ârif, Fethullah” (1976). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Dergâh Yay. 156.

Babinger, F. (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. (çev. Coşkun Üçok). Ankara: KB Yay.

Beyânî. (1990) Tezkiretü'ş-şuara. (hzl. İ. Kutluk). Ankara: TTK Yayınları.161.

Cunbur, Müjgan (2002). “Ârif”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 1. Ankara: AKM Yay. 432.

Ergun, S. N. Türk Şairleri. C. I. İstanbul. 63.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1989). Kınalızade Hasan Çelebi, Tezkiretü'ş-şuara.  C.II. Ankara: TTK Yay. 596-98.

Solmaz, Süleyman (hzl.) (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.

Gazel

Bir muammâ-durur ki kaşun

Ki çıkar andan ismi Nakkâşun

Aşırı sarkdun ruh-ı yâre

Meger ey zülf iki-durur başun

Ay efendüm hilâl kimdür ki

Gözün üstinde var diye kaşun

Seni çok başlı anlaram ey göz

Merdüm içinde saklama yaşun

Ta'n idüp alma agzuna câmı

Ki degül zâhidâ senün aşun

Nûr-ı horşîde hîç irer mi zevâl

Dîdesi görmez ise huffâşun

Götürelden tabanını Mecnûn

Gelmedi Ârifâ ayakdaşun

(Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin).  C.2.İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay. 1029-30.)