Madde Detay

Varna’da doğdu. Asıl adı Abdulbaki’dir. Varnalı bir tüccarın oğlu olduğundan Varnalı Abdülbâkî Efendi olarak tanındı. Esad Tezkiresi (Oğraş 2001: 60)’ne göre kendisine Teberdâr Birâderi-zâde denilmekteydi. Tuhfe-i Nâilî (Kurnaz ve Tatçı 2001: 633)’de Edirneli olduğu kayıtlıdır. Tahsil için İstanbul’a gelen Abdulbaki Efendi, Akkirmanî Mehmed Efendi’den başta Arapça olmak üzere çeşitli ilimlere dair dersler aldı ve ondan mülazım oldu. 1151/1738-39 imtihanını vererek hariç rütbesiyle müderris oldu. Kademe kademe yükselerek 1 Rebiyülâhır 1182/15 Ağustos 1768’de İzmir kadısı oldu. Buradaki görevini tamamladıktan sonra azledildi. Daha sonra Medine ve Varna’da kadılık yapan Abdulbaki Efendi 1187/1773-74 yılında vefat etti. Vefat tarihi, Sicill-i Osmânî’de 5 Cemaziyelevvel 1197 (8 Nisan 1783) olarak kayıtlıdır (Akbayar 1998: 103). İstanbul Topkapı’da medfundur.

Âlim, kâmil bir kişi olan Abdulbaki Efendi, Nakşibendî şeyhlerinden Murad Efendi’nin müridiydi. Arapça ve Farsça tarihleri ve kasideleri vardır. Esad Efendi Darülhadisi’nin kapısındaki Arapça tarihler ona aittir (Erdem 1994: 34). Şeyhi, Murad Efendi’ye mesnevi nazım şekliyle yazdığı mersiyesi Millet Kütüphanesi 717’de kayıtlıdır (Ergun 1936-1945: 722; Üzgör 2002: 158).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1998). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). C. 1. İstanbul: KB-Tarih Vakfı Yay. 103.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâsı, İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yay. 33-34.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1936). “Bâkî (Abdülbâkî, Varnalı)”. Türk Şairleri. C. 2. İstanbul: Bozkurt Matbaası. 722.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 633.

Oğraş, Rıza (hzl.) (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u İnceleme-Metin. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10734,bahcepdf.pdf?0 [erişim tarihi: 23.07.2014]. 60.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). C. 1. “Bâkî, Abdülbâkî”. İstanbul: Dergâh Yay. 300.

Üzgör, Tahir (2002). “Bâkî”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 2. Ankara: AKM Yay. 157-158. 

Şeyh Murad’ın Ölümü Üzerine Yazdığı Manzumesinden

Mümkin mi dehr-i fânide hiç eylemek karâr

Cisme hayât ü zindegi konuldı müste’âr

Mest eyler âdemîleri elbette hamr-ı mevt

Her kim gelür cihâna çeker sonra câm-ı fevt

Şeyh Murâd Efendi odur kutb-ı Nakşibend

Eylerdi ilm ü hilm ü fazîletle halka pend

Ol fâzıl-ı yegâne vü nihrîr-i muhterem

Nu’mân-ı sânî idi dahi fazl ile âlem

Her ma’rifetle bulmuş idi iştihâr-ı tâm

Fazlın beyâna âciz olur kilk-i hoş-hırâm

Dâr-ı fenâdan âhirete hicret eyledi

Rûh-ı şerîfi üns-i Haka rıhlet eyledi

Ol kutb-ı âlemin bu cihân içre bî-gümân

Gelmez nazîri dehre ilâ âhirü’z-zamân

Şeyh-i şüyûh-ı âlem idi kim o kutb-ı dîn

Halk-ı cihân ana muhibbîn ü muhlisîn

Hallâl-ı müşkilât idi ol dâfi’u’l-kürûb

Bir mürşid-i yegâne idi kâşifü’l-kulûb

(Ergun, Sadettin Nüzhet (1936). Türk Şairleri. C. 2. İstanbul. 722.)