Madde Detay

Bugünkü Jambıl vilayetinin Şu nehri kenarındaki Jambıl Dağı’nın eteğinde doğan Jambıl, Kazakların Ulu Jüz’ün Sapırastı boyunun, Ekey kolundandır. Çocukluğu Jedisu bölgesinde geçmiştir. Sanatın beşiği olan bir bölgede dünyaya gelen Jambıl, şâirliğe küçük yaşlarda başlar ve gelenek içinde yetişir. Jedisu şairlerinin büyük ozanı Süyinbay'ın takdirini kazanıp, ondan dua alır. Süyinbay’ın yanında yaklaşık bir yıl kaldıktan sonra Kazak halk şiirinin; “aytıs”, “jır” ve “tolgav”, türlerinde başarılı eserler verir.

Jambıl esas şöhretini aytıs türünde söyledigi şiirlerle elde eder ve “Aytıstıñ qanattı qusı” (Atışmanın kanatlı kuşu) olarak adlandırılır. Jambıl hem repertuarını geliştirmek hem de farklı bölgelerde yasayan akınlarla tanışabilmek için belirli aralıklarla Jetisu’nun çeşitli köylerine, Kazakistan’ın doğu bölgelerine ve Kırgızistan’a seyahat eder. Bu geziler esnasında gittiği köylerdeki toylara, eğlencelere katılarak şiirler söyler ve söz konusu bölgenin akınlarıyla atışır. Uzun yaşamı boyunca hem Çarlık Rusya hem de Sovyet dönemini yaşayan Jambıl, şiirleriyle her daim halkın sesi olur. 1936 yılında Almatı’da Kazakistan I. Aşıklar Etkinliği düzenlenir. Yine aynı yıl Moskova’da Kazakistan Sanat Günleri tertip edilir. Jambıl her iki etkinliğin de baş konuğu olur. Jambıl’a Sovyeler Birliği yönetimi tarafından Kızıl Bayrak ve Lenin nişanları verilir. 1936 yılından itibaren Jambıl’ın eserleri yazıya geçirilmeye başlar. Jambıl 22 Haziran 1945 yılında hayata veda eder.

Jambıl'ın eserlerinde öne çıkan konular; o dönemdeki Kazak halkının günlük yaşantısı, yöneticilerin ve zenginlerin vasıfları ile toplumsal ilişkilerdir. Jambıl, yöneticiler ve zenginler karşısında her zaman halkın yanında olup, onların sıkıntılarına tercüman olmaya çalışır.

Jambıl, yenilikçi bir kişiliğe sahiptir. Kazak halk şiirine birçok yenilik getirir. Aytıs sanatına sadece muhteva değil aynı zamanda kafiye ve ritim bakımından da yenilikler getirir. Jambıl’ın diğer ozanlardan önemli bir farkı da oldukça başarılı bir destan söyleyicisi olmasıdır. O, pek çok destanı - Şahname, Köroğlu, Totıqamal, Seyit Battal, Kız Jipek, Oraq Mamay, Edige, Şora Batır, Qabanbay vb. - dombıra eşliğinde söyleyip kendi yorumuyla halka ulaştırmıştır. Türk dünyasın ortak kültürel değerlerinden Köroglu destanını on beş gün boyunca anlatır. Yine Manas destanının bir varyantını kendine has üslubuyla söylemiştir (İsmail, Güngör 1996: 11,13). Jambıl’ın “Ötegen Batır” ve “Suranşı Batır” adlı destanları Kazak destan geleneğinde önemli bir yere sahiptir. “Ötegen Batır”da halkın huzuru için kendini tehlikeye atan, halkının yaşayabileceği uygun bir yer arayan Ötegen’in kahramanlığı anlatılır (Biray 2016:53-54). “Suranşı Batır”da ise Hokan Hanlığı’na karşı halkın özgürlüğü için mücadele eden cesur erin, kahramanlık mücadelesinden bahsedilir (Zakon 1996: 56). Dolayısıyla Jambıl Kazak Türklerinin akınlık geleneğini nesilden nesile aktararak, Kazak kültürel belleğinin de koruyucusu ve taşıyıcısı olur. Kazak halkının tarihinde önemli yeri olan şahsiyetleri eserlerinde işleyerek Kazak kimliğinin oluşmasına da katkı sağlar.

Şiir söylemeye başladığı günden itibaren hayatı boyunca şiir üretmeye devam eden büyük ozan Jambıl’ın eserleri, Kazak halkının kültürel bir ansiklopedisi gibidir. Şairin yaşadığı dönemde Kazakların başından geçen tarihi ve sosyal olayların birçoğu ozanın şiirlerinden takip edilebilir. Yine onun şiirleri Kazakların günlük hayatı ve sosyal yaşamları hakkında pek çok bilgiyi içerir.

Jambıl’ın şiirlerinde sosyal eleştiri önemli bir yer tutar. O, yönetici konumundaki insanları, beyleri ve özellikle halkı düşünmeyen zenginleri acımasızca eleştirip, aynı kaderi paylaştığı halkı savunur. Onun Kudaybergen Bolısa Verdiği Cevabı, Adillik Gerek Çağım, Babama, Yılkıcı, Görünüşü Güzel bir İnsanmışsın, Sürgün, Fakirlik Hali, Mambet’e, Kökimge adlı şiirleri bu temaları işlediği şiirlerinden bazılarıdır. Jambıl, bunun yanında vatanseverlik, kahramanlık gibi temaların yanında, günlük hayatı ve tabiat güzelliğini konu edinen şiirler de söyler. 1916 yılında Rusya’nın Kazakları cepheye göndermek istemesi üzerine halk isyan eder. Jambıl şiirleriyle bu ayaklanmaya destek olur. Ekim devrimin ardından Sovyet Birliği kurulur ve 1924 yılından itibaren birliğe bağlı bütün halkların edebiyatında Sovyet ideolojisinin izleri görülmeye başlar. Bu durum Jambıl’ın şiirlerinde de görülür. Jambıl da Ekim devrimini, Lenin’i öven şiirler söyler. Ancak bu şiirlere derinlemesine baktığımızda büyük ozan, Kazak halkının tarihini, kültürünü, sosyal yaşamını mısralara işler. Şiirlerinde Çarlık Rusya’sını eleştirir gibi görünse de aslında o yaşadığı dönemi ele alır. İkinci Dünya Savaşı’nda Jambıl’ın şiirleri cephedeki askerler için büyük moral kaynağı olur. Onun kahramanlık, vatan toprağının kutsallığı vb. içerikli şiirleri gazeteler aracılığıyla cepheye ulaşır.