Madde Detay

Şiirlerinde Câhidî mahlasını kullanan şairin ismi Ahmed’dir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber Edirne’de doğmuştur. Aslen Rumelili ve babasının adının da Muhammed olduğu Kitâbu’n-Nasiha adlı eserinden anlaşılmaktadır (Aydın 2013: 1). Câhidî’nin çocukluğu ve gençliği Edirne’de geçmiş, yüksek bir ilim muhiti içerisinde bulunmuştur (Canım 1995: 296). Cemâliyye ve Uşşâkiyye Tekkelerinde dersler alarak din ve fen ilimlerinde kendini yetiştirmiştir. Halvetiliğin Uşşakiyye koluna bağlı olan ve kendi adıyla anılan Câhidiyye’nin kurucusudur (Şimşek 2007: 251-310). Halkı irşat etmek için Çanakkale’ye gitmiştir. Keramet ehli Kerime Hatun’la evlenmiştir. Bu evlilikten Âdem Efendi adında bir oğlu olmuş ve kendisinden 17 yıl önce vefat etmiştir. Câhidî’nin ölümüyle yerine geçen Lutfullah Efendi (Ergun 1936: II/ 894) veya Abdüllâtif (Azamat 1993: VII/ 16) adında bir oğlu daha olduğu kaynaklarda ifade edilmiştir.

Kilitbahir’de vefat eden Câhidî, oğlu ve eşiyle aynı türbeye defnedilmiştir. Ölümüne H. 1070/ M. 1659’u gösteren “istirahat” kelimesiyle tarih düşülmüştür. Bununla birlikte 1658’de Çanakkale’yi gezen Evliya Çelebi’nin Câhidî’den söz etmemesi Câhidî’nin daha önce ölmüş olma ihtimalini akla getirmektedir (Eren 1985: 9). Câhidî, gece gündüz Kur’an okuyan, cömert, kişilik sahibi, dünyanın malına itibar etmeyen, çevresinde sayılan ve sevilen biridir. Şiirlerinde kullandığı mahlasından da anlaşılacağı gibi maneviyat âleminde cihat eden şairin şöhreti günümüze kadar gelmiştir. Türbesi halk tarafından hâlen ziyaret edilen bir mekândır.

 Câhidî'nin eserleri Divan, Kitâbu’n-Nasîha ve Tevhid-i Zât'tır.

1. Divan: Dinî ve tasavvufi şiirlerini bu eserde toplamıştır. Şair eserinin I. bölümünde Câhidî mahlasıyla 223, II. bölümünde de Lutf-ı Hak mahlasıyla 30 şiire yer vermiştir (Aydın 2013:5). Divanda 2 mesnevi, 146 murabba, 66 gazel, 39 kıta vardır. Divan yayımlanmıştır (Aydın 2013).

 2. Kitâbu’n-Nasîha: Mensur olan bu eserde tarikat adab ve erkânıyla ilgili bilgiler yazılmıştır. Telifin 1026’nın Ramazan ayı sonunda tamamlandığı eserin sonunda kaydedilmiştir. Yayımlanan bu eser hakkında çeşitli çalışmalar vardır ( Er 2010; Coşkun 2005; Çamlıca 2006).

 3. Tevhid-i Zât: Bu eser çoğu kaynakta Kitâbu’n-Nasîha’yla karıştırılmıştır. Karışıklığın sebebi, her iki eserin yazmalarda bir arada bulunması ve anlatım tarzı ile üslubunun benzerlik göstermesidir. Bu sebeple Kitâbu’n-Nasîha’yla ilgili yapılan tezlerde Tevhid-i Zât da incelenmiştir.

 Şair, Câhidî ve Lutf-ı Hak olmak üzere iki farklı mahlas kullanmıştır. Şiirlerinde Yunus Emre tesirindedir. Yunus Emre’ye nazire diyebileceğimiz şiirleri vardır. Hem hece hem de aruz vezniyle şiirler yazmıştır. Gerek hece gerekse aruzla yazdığı şiirlerinin vezinlerinde aksaklıklar vardır. Şiirlerin konusu genel olarak tasavvufla alakalıdır. Tevhit, münacat, naat ve methiyeler yazmıştır. Câhidî’nin şiirleri tarikat çevrelerinde beğenilmiş ve müzikle terennüm edilmiştir. Bazı manzumelerinin Acem ve eviç makamlarında besteleri vardır (Ergun 1936: II/894).

Ahmed Câhidî. Dîvân. Süleymâniye Kütüphanesi. Uşşâkiye Tekkesi Bölümü. No. 245.

Altuner, Nuran (2001). “Câhidî Ahmed Efendi”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. Y. 2. Ankara. 6: 159-176.

Aydın, Abdullah (2013). Câhidî Dîvânı. Ankara: Sonçağ Yay.

Aydın, Abdullah (2013). “Ahmed Câhidî ve Dîvânı”. Akademik Bakış Dergisi.  Mayıs–Haziran. Celalabat–Kırgızistan. 36: 1-21.

Bayrı, M. Halit (1954). “Câhidî”. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi. Şubat. 3: 375-376.

Canım, Rıdvan (1995). Edirne Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.

Coşkun, Şerife Saygın (2005). Ahmed Câhidî ve Kitâbu’n-Nasiha Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.

Çamlıca, Orhan (2006). Ahmed Câhidî’nin Nasihatnâme ve Tevhid-i Zât Adlı Risalelerinin Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Er, Hamit (2010). Ahmed Câhidî Efendi Nasihatnamesi. Çanakkale: Eceabat Belediyesi Yay.

Erdoğan, Kenan (2004). “Bosnalı Hasan Kâimî ve Divanı’nın Manisa Nüshası. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Güz. Ankara. 31: 257-269.

Eren, Ramazan (1985). Çanakkale ve Kilitü’l-Bahir Köyümüzün Sultanı: Ahmed Câhidî Efendi. İstanbul.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1936). Türk Şairleri. C. 2. İstanbul: yyy.

Kızıler, Hamdi (2004). Ahmed Câhidî Efendi ve Tasavvuf Anlayışı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Kızıler, Hamdi (2006) Ahmed Câhidî Efendi ve Tasavvuf Felsefesi. İstanbul: yyy.

Kızıler, Hamdi (2006). “Câhidî Ahmed Efendi’nin “Abdest, Namaz ve Hac” İbadetlerine Dair Bazı Bâtınî Yorumları”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. Yıl 7. Ankara. 17: 151-159.

Mehmed Nâil Tuman (2001). Tuhfe-i Nailî. hzl. Cemâl Kurnaz ve Mustafa Tatcı. C. 1. Ankara: Bizim Büro Yay.

Şimşek, Selami (2007). “Avrupa İle Asya Arasında Önemli Bir Geçiş Noktası Gelibolu’da Tarîkatlar ve Tekkeler”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Güz. Konya. 22:  251-310.

Murabba

Bir teferrüc eyleyüp bakdum cihânun yüzine

Her neye bakdum ise ‘ibret görindi gözüme

‘Âkil isen cân kulagın aç nazar kıl sözüme

Bir degirmendür bu dünyâ ögüdür birgün seni

Alt taşı degirmenün yer yüzin[i] tutmış karâr

Göklere kılsam nazarı niçedür leyl ü nehâr

Niçe yüz bin evliyâyı topraga kıldı karâr

Bir degirmendür bu dünyâ un ider birgün bizi

Âline aldanma sakın mekr ile hîle kılar

Virdigini gerü alur sanma kim bâkî kalur

İki taşun arasında dânenün hâli n’olur

Bir degirmendür bu dünyâ ögüdür birgün seni

Halk idüpdür kudretinden kâr-gâh[ı] ol Hudâ

Çark içinde dânesin ‘ömri ana oldı gıdâ

Bulmadı iflâh ecelden enbiyâ şâh [u] gedâ

İki cihânun güneşi fahr-i ‘âlem Mustafâ

Bir degirmendür bu dünyâ un ider birgün bizi

Câhidî geç bu hayâlden bakma dünyâ âline

Zehr olur her kim ki yerse sunma anun balına

‘Âkil isen kıl seyâhat gir Rasûlün yolına

Bir degirmendür bu dünyâ ögüdür birgün seni

 Aydın, Abdullah (2013). Câhidî Dîvânı. Ankara: Sonçağ Yay. 145.

Gazel

Hamdü li’llâh vâsıl olup maksûdum buldum hemân

Nûr-ı hâhişle irişüp menzilüm buldum hemân

‘Âlem-i lâhûta irdüm gayra kılmam iltifat

Hakkı gözler gice gündüz gözlerüm her dem hemân

Çün hidâyet yolı üzre oturup kıldum karâr

Kalmadı aslâ küdûret nûr-ı hâs oldum hemân

Her ne çün boş olur ise dü cihânda dâ’ima

Evvel âhir cümle Hakk’un işidir bildüm hemân

Görinen Hak işiden Hak sölüyen Hak’dır müdâm

Kimsenün medhâli yokdur şübhesiz bildüm hemân

Lutf-ı Hak ‘ukbâ yüzinde olmışam sâbit kadem

Lutfına mazhar düşelden zâtunı gördüm hemân

 Aydın, Abdullah (2013). Câhidî Dîvânı. Ankara: Sonçağ Yay. 215-216.