Madde Detay

Tam adı Mehmet Eray Canberk olan şair, İstanbul'da dünyaya geldi. Doğum tarihi nüfus kaydına göre 14 Mart 1940'tır. Annesi Asude Hanım, babası subay-öğretmen Osman Nuri Canberk'tir. Ressam Güray Canberk'in kardeşidir. Aksaray 1. İlkokul, Gedikpaşa Ortaokulu ve Haydarpaşa Lisesini bitirdi (1958). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü ile İstanbul Yüksek Öğretmen Okulundaki öğrenimini yarıda bıraktı (Yalçın 2010: 259). Yedek subay olarak iki yıl köy öğretmenliği (1964-1966) yaptı. Yeni Gerçek (11 sayı, 1967-1968) dergisinin yayın kurulunda yer aldı. 1969-1975 yılları arasında ilkokul öğretmenliği, 1975-1981 yılları arasında yayıncılık yaptı. Gelişim-Hachette, Büyük Larossse, Meydan Larousse, Dünden Bugüne İstanbul, Temel Britannica ve Sosyalist Kültür ansiklopedilerinde madde yazarı olarak görev aldı. Afşar Timuçin ile birlikte Kavram Yayınevini kurdu. Daha sonra kendi kurduğu Alan Yayınevini yönetti. 2010 yılında Troya Folklor Araştırmaları Derneğinin Troya Kültür-Sanat Ödülleri’nden Edebiyat Ödülü'ne ve Kent Kırgını adlı şiir kitabıyla 2012 Behçet Necatigil Şiir Ödülü’ne layık görüldü. PEN Yazarlar Derneği, Edebiyatçılar Derneği ve Türkiye Yazarlar Sendikası üyesidir. Evli ve bir çocuk babası olan Eray Canberk, hâlen İstanbul'da yaşamaktadır.

Şiir ve çeviriyle yakından ilgilendi; Prévert’den, Desnos’tan, Mao’dan, Éluard’dan, Mac­hado’­dan, Tahar Ben Jelloun’dan, Césaire’den çeviriler yaptı. Çeviri şiir seçkileri hazırladı. Ayrıca çok sayıda çocuk kitabı ve Red Kit’in bütün albümlerini çevirdi. Başlıca çevirileri arasında; Şeytan ve Yüce Tanrı (J. P. Sartre'dan 1964), Şiirler (Mao Çe Tug'tan 1966), Dört Yüz Darbe (M. Mousey ve F. Truffaut'tan, 1967), Gizlilik (J. P. Sartre'dan, daha sonra Duvar ve Bir Şefin Çocukluğu adlarıyla, 1967), Yaşlılık (S. de Beauvoir'den, O. Canberk ve M. K. Kayabel ile, 1970), Pardanyanlar (M. Zévaco'dan, 1971), Patrona Bir Paket Kadın (A. Buchwald'den, 1973), Davulcular (R. Zimnik'ten, 1975), Bizim Sınıf (Goscinny'den, 1978), Brahms'ı Sever misiniz? (F. Sagan'dan, 1977), Piç (V. Leduc'tan, H. Demirhan ile, 1977), Küçük Trampetçi (A. Gaydar'dan, 1978), Geleceğin Hikâyeleri (J. London'dan, 1981), Yaşlı Adam ve Deniz (E. Hemingway'den 1981), Seçme Şiirler (A. Machado'dan, A. Özer ve V. Başaran ile, 1994), Büyük Sahtekârlar (Cavanna'dan, 1994), Seçmeler (R. Desnos'tan, 1994). Seçmeler (P. Eluard'dan, 1995), Honoré de Balzac (J. Dufaux'tan, 1996), Mozart ve Cazanova (D. Matenna'dan, 1996), Gauguin ve Van Gogh (D. Matenna'dan, 1996), Hemingway, Leoparın Ölümü (J. Dufaux'tan 1996), Kesintisiz Şiir (P. Eluard'dan, 1997), Oburiks ve Şirketi (Goscinny'den, 1997), Red'in Çocukluğu (J. Léturgie'dan, 1998), Karşı Ansiklopedi (Cavanna) Devenin Söylediği (T. B. Jelloun) ve Japon Efsaneleri (F. Challeye) gösterilebilir.

Toplumsal gerçekçi anlayışa sahip olan Eray Canberk'in ilk şiiri İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Öğrenci Cemiyetinin yayın organı olan Şölen'de yayımlanmıştır (1969). Şiir, hikâye, deneme, eleştiri, günlük, inceleme ve çevirilerini 1963'ten itibaren; Yelken, Varlık, Yeditepe, Şiir Sanatı, Yeni Gerçek, Soyut, MAY, Broy, Yandıma, Adam Sanat, Yaşasın Edebiyat, Ludingirra, Sanat Olayı, Milliyet Sanat, Hürriyet Gösteri, Yeni Edebiyat, Felsefe, Cumhuriyet Kitap ve Dünya Kitap gibi süreli yayınlarda yayımlamayı sürdürmüştür. Şiir ve yazılarında; "Mehmet Eray, Mehmet Tuncay, Akay Tekhan, Işık Horasanlı, Gülsüm Talay, Aydın Ergü, Güngör Songür" imzalarını da kullanmıştır. Ona göre şiir kelimelerle yazılır, ama anlattığı, kelimelerle sınırlı değildir. Şiire başlangıç serüvenini ise şu cümlelerle dile getirmiştir: "Sanıyorum ben de herkes gibi şiire, aşırı duygulanmaların yarattığı ruh durumunu en kolay yansıtan 'araç' yaklaşımıyla başladım. Üzüntüler, sevinçler, aşk... Sonra işin içine toplumsal olaylar girdi. Unutmayın ki biz tek parti dönemini, Demokrat Parti'nin yükseliş ve düşüş dönemini, 27 Mayıs'tan sonraki toplumsal ve siyasal açılım dönemini ve sonrasını yaşamış kuşağız. 1945-1965 arasında büyüdük, biçimlendik!" (Bulum 1992). Şairin ekmeğini taştan çıkarması gerektiğine inanan Eray Canberk, şiire başladığı dönemlerde Garip Akımı'ndan etkilenmiştir. Sonraları İkinci Yeni'ye karşı çıkmış ve toplumcu gerçekçi anlayışı benimsemiştir. İkinci Yeni'yi soğukkanlılıkla değerlendirme süreci yaşadığını ve toplumcu anlayışa zamanla eleştirel bir biçimde yaklaştığını belirten şair, Türk ve dünya şiirinin birikimini özümsemiş ve kendince bir senteze ulaşmıştır. Türk şiiri ile dünya şiirini kavrama ve karşılıklı olarak değerlendirme sürecinde şüphesiz ki çevirmenliğinin de etkisi büyüktür.

Şair olmak için geleneği bilmenin gerekli olduğunu düşünen Canberk, etkilendiği isimleri "1960'ta şiir serüvenimin başlangıcında seçmeciydim. Açıkça reddettiğim şairler vardı, sonraları tavrımı değiştirdim. Bunda Afşar Timuçin'in, Behçet Necatigil'in, Cemal Süreya'nın etkisi oluduğunu söyeleyebilirim. Özellikle Necatigil'in iyi ya da kötü, acemi ya da usta bütün şiir emeğine gösterdiği saygı, Süreya'nın adı sanı bilinmeyen şairlerden dize bulup çıkarma tutkusu beni derinden etkilemiştir her zaman. Elbette gözde şairlerin var: Behçet Necatigil, Cahit Külebi, Ömer Bedrettin Uşaklı, Ziya Osman Saba, Tırgut Uyar, Attilâ İlhan. Hayranlık duyduklarım var: Fazıl Hüsnü Dağlarca, Ahmet Hâşim, Oktay Rıfat, Ahmet Muhip Dıranas, Türk şiiri öyle bir birikim ki hiçbir şairi boşlayamıyorsunuz. (Bulum 1992) cümleleriyle dile getirmiştir. Canberk, şiirde içe dönük bir yol izlemiş ve çağrışımlara dayalı, bilinçaltını harekete geçirici dizelerle şiirini kurmuştur. Onun şiire başladığı dönem yukarıda kendisinin de ifade ettiği gibi çalkantılı bir dönemdir. 1960 darbesinin etkileri, sendikal faaliyetler, çatışmalar ve emekçi hareketlerin artması tabii olarak Canberk'e yansımıştır. O, toplumun sıkıntılarını içselleştirmiş ve haksızlıklar, sömürüler, kırgınlıklar karşısında umutlu bir tavır sergilemiştir.

Kuytu Sular (1969), adlı ilk şiir kitabında toplumdaki adaletsizliklerin ve açmazların bireye yüklediği acıyı işlemiştir. 1960 askeri ihtilali ile 12 Mart muhtırası arasında yazılarn kitaptaki şiirlerde devrimci hareketlerin de izleri görülür. Canberk, bu dönemde kaleme aldığı şiirlerde 68 kuşağının ezilşini, sembol hâline getirdiği Deniz Gezmiş ve arkadaşları üzerinden anlatmış, gençlerin vakitsiz ölümlerinden duyduğu acıyı dile getirmiştir. Yüreğin Burkulduğu Zaman (1983), acılar ve çelişkiler karşısında insanın kırılganlığını imler. Eskimiş Yalnızlığa; yaşamın zenginliğini ve çeşitliliğini imler. Ebrular I ve Ebrular II; yaşamın sürekliliğini ve mücadelenin geçmişten geleceğe akışını imler (Cengiz 2018). Eskimiş Yalnızlığa (1992), şairin 1962-1992 yılları arasında yayımladığı şiirlerininin toplamıdır. Nur Bulum, Canberk'le bu kitap üzerine yaptığı söyleşide "Otuz yılın şiir emekçisi Eray Canberk, şiirlerinde hep insancıl ve yalın anlatımı ile yüreğimize sokulur. İncecik bir hüznün, esprinin alçakgönüllü şiirinde, sanki 'söylenmeyenlerin önemine' dikkatimizi çeker, şiirlerini her okuyuşta yeni bir derinlik duyumsarız. İki ay üst üste birer kitap... Eray Canberk, yıllardır az yazan şair, tanımını silerek şiirseverlere iki kitap aramağan etti. Eskimiş Yalnızlığa'da 1962'den bu yana yazdığı tüm şiirleri görebiliyoruz. Onun, bütün varım yoğum dediği bu şiirler sekiz bölümden oluşuyor." (Bulum 1992) değerlendirmesini yapmıştır.

Şairin 1960'tan 2010'a kadarki şiirlerini topladığı Kent Kırgını (2011), 50 yıllık şiir birikimini göstermektedir. Canberk, bu kitapla 2012 yılında Necatigil Şiir Ödülü'nü almıştır. Cevat Çapan, Refik Durbaş, Turgay Fişekçi, Doğan Hızlan, Mehmet Taner ve Tahsin Yücel'den oluşan 2012 yılı seçiciler kurulu “Kendi köşesinde şiirinin kozasını ören Eray Canberk, 60 kuşağının önemli şairlerindendir. Kitabının adı ve içeriği Behçet Necatigil’in şiirine denk düşmektedir. Bu ödülle Eray Canberk’in 50 yıllık birikiminin de değerlendirilmesi öngörülmüştür.” gerekçesiyle şairi ödüle değer bulmuşlardır. Gülsüm Cengiz, Eray Canberk'in şiiri üzerine kaleme aldığı kapsamlı yazısında şu saptamalarda bulunmuştur: "Şiir yolunda attığı adımlardan günümüze, biçim ve içerik olarak seçimini yapmış bir şardir Eray Canberk; seçimi halktan, yaşamdan, insandan yanadır... Buna uygun olarak arı, duru ve yerinde kullanılmış sözcüklerle, bağırıp çağırmadan devrimci bir şiir dünyası kurmuştur. Daha ilk şiir kitabıyla şair kimliğini belirginleştirmiştir; hem içerikte hem de biçim de ne istediğini bilen, kimden yana olduğunu ortaya koyan olgunlaşmış şiirlerle çıkar okurun karşısına... Şiirlerinin bir yanı nihavent bir İstanbul şarkısı, bir yanı yanık bir Anadolu ezgisi, bir yanı dirençli bir devrim marşıdır... Eray Canberk, insanların örgütlü mücadeleye daha güzel bir dünya kuracağına inancını yitirmeyenlerdendir.... Bu mücadeleyi veren emekçiye, emeğe saygısını dizeleriyle, yazdığı öyküleriyle ifade etmiştir." (Cengiz 2018). Şiir ve çeviri çalışmaları dışında denemeleri, inceleme yazıları, hikâyeleri de bulunmaktadır.

Eray Canberk, şiir ve şair üzerine düşünen bir şair olmuştur. Şiir ve şair üzerine kaleme aldıklarını Şiir ve Şair Üzerine Aykırı Düşünceler (1992) ve Şiir Yazıları (2005) adlı kitaplarda bir araya getirmiştir. Dünya şiirinden çeviriler de yapan şair, çok sayıda şiir antolojisi hazırlamıştır. Ne Yazar Kim Okur (2011)'da, TGC’nin yayın organı olan Bizim Gazete'de 2006 ve 2007 yıllarında yayımlanan köşeyazılarını toplamıştır. Bazılarında günlük olayların, bazılarında ise kültür ve edebiyatın konu edildiği yazılar; deneme ya da söyleşi havasındadır. Yer yer mizahi bir üslûp da sezilmektedir. Kapısının önünü süpüren temizlik işçisine ve onun kimliğine de bir güzelleme niteliğindeki Bizim Mahallenin Çöpçüsü (2007), çocukların emeğe saygı duyarak büyümeleri için yazılmış bir çocuk kitabıdır. Bizim Mahallenin Çöpçüsü, çocukların gelişimsel özellikleri göz önünde bulundurularak, ilköğretim 3. sınıflara yönelik olarak hazırlanmıştır. Canberk'in çalışmalarını topluca bakıldığında, şair ve çevirmen kimliğiyle öne çıktığı görülmektedir.