Madde Detay

Asıl adı Ahmed’dir. Konya’da doğdu. Ahî Natur adlı bir sanatkârın oğludur. Eflâkî Dede ya da Eflâkî Ahmed Ârifî olarak tanındı. Ulu Ârif Çelebi (öl. 720/1320)’ye bağlandığı için kendisine “Ârifî” de dendi. Eflâkî; “Bedreddîn Tebrîzî, Hamîdeddîn Cendî, Abdülmecîd Tokadî, Nizâmeddîn Erzincanî” gibi devrinin tanınmış âlimleriyle Mesnevîhân Sirâceddîn’den ders gördü. Tahsilini tamamladıktan sonra Ulu Ârif Çelebi’ye intisap etti ve ondan hilâfet aldı. Bir süre Konya Mevlevîhânesi’nde mesnevîhânlık yaptı. Ulu Ârif Çelebi’ye candan bağlıydı. Onun her sözünü bir hikmet, keramet sayardı. Şeyhi Ulu Ârif Çelebi gibi Mevlevîliğin Anadolu’da yayılmasında kendisi de önemli vazifeler gördü ve birlikte Anadolu’ya seyahatlerde bulundu. Menâkıbü’l-Ârifîn (Âriflerin Menkıbeleri) (1964: 273) adlı eserinde Tebriz’e yaptıkları seyahati şöyle anlatır: “Biz Ârif Çelebi’nin refakatinde Tebriz şehrine ulaştığımız vakit şehrin ileri gelenleri gerektiği gibi saygı gösterdi, sema toplantıları yaptılar. Şehrin ileri gelenlerinden Ahî Kazzâz Ahmed Şâh, büyük bir ziyafet tertip edip bütün arkadaşları evine davet etti. O gün Tebriz’in bilginlerinden, memleketin ileri gelenlerinden diğer ulu kişiler de hazırdı.” 761/1359-60 yılında Konya’da vefat eden Eflâkî, bugün Mevlânâ Müzesi olarak kullanılan Mevlânâ Dergâhı’na defnedildi.

 “Eflâkî” mahlasını gençliğinde büyü, simya ve ilm-i nücumla ilgilendiği için aldığını söyleyen Ahmed Eflâkî, bilinen tek eseri Menâkıbü’l-Ârifîn’i Ulu Ârif Çelebi’nin isteği üzerine kaleme almıştır. Özellikle Mevlevîlik tarihi açısından önemli olan bu mensur metnin dili Farsçadır. Eflâkî, kitabı yazarken Ferîdûn bin Ahmed’in Risâle-i Sipehsâlâr der Menâkıb-ı Hüdâvendigâr’ından yararlanmıştır. Yazımı 35 yıl süren ve 754/1353-54’te tamamladığı eserde Mevlevî tarikatı ve başta Mevlânâ olmak üzere “Şemseddîn Tebrîzî, Salâhaddîn, Hüsâmeddîn, Bahâeddîn Veled, Celâleddîn Emîr Ârif ve Emîr Âbid” gibi Mevlevî büyükleri ile bunların çocukları ve halifeleri hakkında önemli bilgiler vermiştir. Kitap, Anadolu’nun 13-14. yüzyıllardaki tarihî ve sosyal yapısını anlatması bakımından da çok kıymetlidir. Mevlânâ ile yazarın yaşadığı dönem arasında pek de uzun bir zaman olmaması, kendisinin Mevlânâ’yı görenlerin çoğuna ulaşabilmesi Eflâkî’nin naklettiği hikâyelerin değerini artırmıştır. Eflâkî Dede’nin ayrıca Mevlânâ, Sultân Veled ve Ulu Ârif Çelebi için yazdığı üç manzume ile az sayıdaki gazeli ve rubaîsi bugüne ulaşmıştır. Şairin bazı beyitlerinde Yûnus Emre tesiri görülmektedir. Eldeki manzumeleri, divan şiirinin ilk örnekleri olmasına rağmen işlenmiş bir dille yazılması ve aruzun düzgün kullanılması bakımından dikkat çekicidir. Ancak Eflâkî’yi, şairden ziyade bir nesir ustası kabul etmek gerekir. Tasavvuf edebiyatının 13.yüzyılın sonlarıyla 14. yüzyılın ilk yarısında yaşayan temsilcilerinin önemlilerinden sayılan Eflâkî değerli bir ediptir.

Ahmed Eflâkî (1964-1966). Âriflerin Menkıbeleri. 2 C. yay. T. Yazıcı. Ankara: MEB Yay.

Gölpınarlı, Abdülbaki (1983). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Tuhfe-i Nâilî - Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Müstakîm-zâde Süleymân Sadeddîn Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb (Tıpkıbasım). Ankara: Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü Yay. vr. 109b.

Sâkıb Mustafâ Dede (1283). Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyye. C. 3. Mısır.

Öztuna, Yılmaz (1970-1976). Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi. C. 2. Ankara: MEB Yay. 369-370.

Gazel

Her kime kim bir nefes ışk selâm eyledi

Gönli ulaşdı Hak’a cânda makâm eyledi

Sevdi inâyet anı buldı hidâyet cânı

Cânını ol âşıkun oda harâm eyledi

Işk bigi kîmyâ görmedi hîç evliyâ

Âşık olan bî-riyâ nefsi gulâm eyledi

Ol cihâna gitmeğe cehd ü cihâd itmeğe

Canları esdürmeğe ışkı müdâm eyledi

Işkı nice şerh idem bilmezem iy dedem

Âmları hâs ider rahmet-i âm eyledi

Dâr-ı belâdur cihân renc ile genci nihân

Yûsuf’a zindânı ışk dâr-ı selâm eyledi

İy nice hâm âdemî ışk ile buldı demi

Nefse uyan puhteler kendüyi hâm eyledi

Kimesne nefsi zebûn kılmadı iy zû-fünûn

Demüri od kaynadur ışk anı râm eyledi

Işk ile Mûsî kelîm ışk ile Îsî kerîm

Işk ile Hak Ahmed’i bahr-i kelâm eyledi

Maksûdın Eflâkî’nün bir nazar ile bu gün

Kutb-i cihân Mevlânâ virdi tamâm eyledi

(Gölpınarlı, Abdülbaki (1983). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevi. 469-470.)