Madde Detay

Malatya’da doğdu. Mühendis olan babasının işleri dolayısıyla ailesi sık sık yer değiştirmek zorunda kalarak Anadolu’dan İstanbul’a oradan Bursa’ya ve ardından Ankara’ya taşındı. Küçük yaşta Bursa Şehir Tiyatrosu’nda Molière’in Kibarlık Budalası isimli oyununda rol almasının ardından tiyatrocu olma kararı aldı. Almanya’ya gitme kararını almasında ağabeyinin eğitim almak üzere İsviçre’ye gidişi etkili oldu. Tiyatroya duyduğu ilgi, sevgi ve alaka da bu karada etkili oldu. 1965-1967 yılları arasında Berlin’de fabrikada işçi olarak çalıştı. Türkiye’ye geri döndükten sonra İstanbul’da tiyatro eğitimi aldı. Muhsin Ertuğrul, Beklan Algan, Ayla Algan, Haldun Taner, Melih Cevdet Anday ve Nurettin Sevin ders aldığı isimler oldu. Tiyatro sahnesindeki ilk adımları arasında sayılabilecek olan Peter Weiss’in "Marat-Sade" oyununda Charlotte Corday ve Brecht’in "Adam Adamdır" oyununda Widow Begbick rollerini oynadı.

1969-1970 yılları arasında kendisine Emine ismini veren Ece Ayhan ve annesiyle birlikte Üsküdar’da oturdu. Ece Ayhan’ın hatırası olan Emine isminden hiç vazgeçmedi. 2007’de yayımlanan Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur isimli kitabında Ece Ayhan ile İstanbul’daki anılarını, Ece Ayhan’ın beyin ameliyatı için 1974’te gittiği Zürih’te onun yanında kalırken tuttuğu günlüğü ve Ayhan’ın kendisine gönderdiği mektupları yer aldı.

Almanya’ya dönmeden önce Ankara Birlik Sahnesinde Vasıf Öngören’le birlikte çalıştı ve 1973’te Asiye Nasıl Kurtulur filminde oynadı. 1976 yılında Almanya’ya dönen sanatçı, 1974 yılında gittiği Zürih’te mektuplaştığı bir arkadaşının vasıtasıyla Brecht’in öğrencisi Benno Besson’la iletişime geçmesi ile 1976-1977 yılları arasında Doğu Berlin Volksbühne’de reji asistanlığı yaptı. Besson ve diğer ünlü bir Alman rejisör Matthias Langhoff ile beraber çalışan sanatçı daha sonra Bochum Schauspielhaus'da, Berlin, Frankfurt ve Münih tiyatrolarında çalışma imkanı buldu.

1978’de Benno Besson’la, Brecht uyarlaması olan Kafkas Tebeşir Dairesi’ni sahneye koymak üzere iki yıllığına Paris ve Avignon’a taşındı. Özdamar orijinal bir yaratıcılıkla oyundaki figürleri kuklalaştırdı ve şarap şişelerinden bir kolaj yaptı. Bu yaratısı çok beğenilerek Avignon kentindeki Jean Villar müzesinde sergilendi. Çizdiği desenler ve yaptığı kuklalar ve kolajlar nedeniyle üniversite bitirmediği halde, Paris-Sorbonne Vencennes Üniversitesi'nde tiyatro estetiği üzerine doktora yapma hakkı tanınarak doktoraya başladı. Tiyatro rejisörü Claus Peymann’ın yanında oyunculuğunu 1979’dan 1984’e kadar Bochum Tiyatro evinde sürdürdü.

“Airport, Rückflug nach Teheran”, “Yasemin”, “Die Reise in die Nacht”, “Eine Liebe in İstanbul”, “Happy Birthday, Türke” isimli filmlerde rol aldı. Özdamar hem oyun yazarlığı yaptı hem de kendi oyunlarını sahneledi.

Bochum tiyatrosunda oynanacak, Schwarzauge in Deutschland (Karagöz Almanya’da) ismini taşıyan bir köylü ve eşeğinin bitmeyen yolculuğunu konu edinen ilk tiyatro eserini kaleme aldı. Almanca yazdığı oyununda dili bilinçli olarak farklı kullandı. Onun ilerleyen yıllarda yazacağı tüm eserlerindeki dil kullanımının ilk izleri bu oyunda görüldü. 1986 yılında Frankfurt Şehir Tiyatrosu’nda oyununu sahneledi. Alman tiyatrosunda yeniliğe imza atan sanatçının bu eseri, bir Türk yazar tarafından yazılıp sahnelenen ilk Almanca tiyatro olma özelliğine sahip oldu.

1991 yılında Hayat Bir Kervansaray adlı romanı ile Avusturya’da verilen Ingeborg Bachmann Ödülü’nü ve 1993 yılında Walter Hassenclever Ödülünü kazandı. 1994 yılında Londra’da yayımlanan Times Literary Supplement, Das Leben ist eine Karawanserei adlı kitabına “International Book of The Year” Ödülü layık görüldü. 1998 yılında Almanya Kuzey Şehirleri Ödülü’nü kazandı. 1998 yılında Kuzey Ren Vestfalya Yılın Sanatçısı Ödülü’nü ve 2004 yılında Almanya’daki en büyük edebiyat ödüllerinden olan Heinrich von Kleist Ödülü’nü, 2010’da ise Carl Zucmayer Medal Ödülü’nü kazandı.

Emine Sevgi Özdamar, yazdığı tiyatro oyunlarının ardından 1990 yılında dört öyküden oluşan ilk öykü kitabı Mutterzunge (Anne dili) ile dil kullanımında tiyatro metniyle yakaladığı orijinalliği daha da ileri götürdü. Sanatçı, 1991 yılında Keloğlan Almanya’da adlı ikinci tiyatro oyununu kaleme aldı.

1992’de yayımlanan Das Leben ist eine Karawanserei. Hat zwei Türen. Aus einer kam ich rein. Aus der anderen ging ich raus (Hayat Bir Kervansaray İki Kapısı Var, Birinden Girdim Diğerinden Çıktım) otobiyografik izler taşımaktadır. Sanatçının hayatının üç dönemine ayrılmış "İstanbul-Berlin" üçlemesinin ilk romanıdır. Roman bir kız çocuğunun anne karnında başlayan yaşamının on yedi yılını, kendinden büyük aile üyelerini ve 1950’ler Türkiye’sinin siyasi, kültürel, ekonomik ve toplumsal tarihini arka planda verilerek anlatılmasından oluşmaktadır. Sanatçı kaleme aldığı romandaki dil kullanımıyla ilgileri üzerinde topladı. Eseri Alman diline katkısından dolayı ödüle layık görüldü.

Özdamar’ın Almanca yazında yakaladığı başarı ve dikkat çekici üslubu üzerine Aytaç (1995: 222), “Özdamar, romanının daha ilk sayfasında uygulamaya başlıyor dil deneylerini: Özel isimlerin Almanca’ya çevrilmesidir ilk deney, Pamuk Teyze, Baumwolltante’dir artık. Türkçe’de özel isimlerin birer anlam taşıması, Türkçe’nin bir özelliğidir. Roman boyunca kişi adlarının Almanca karşılıkları aksatılmadan veriliyor, hatta uzunca bir tamlama halinde Almanca’ya çevrilenler bile.(…) Dil deneyleri başka alanlarda da sürüyor. Emine Sevgi Özdamar, Almanca’da karşılığı olan kalıp sözleri yine kelimesi kelimesine Almanca’ya çevirerek kullanıyor. (…) Özdamar’ın Almanca roman yazmaya kalkarken Türkçe’nin ruhuyla anlatması, Türkçe düşünerek Almanca yazması, altı çizilecek bir deneydir, cesarettir. Bu, onu başarıya götürmüş. Almanca öğrenirken gözetilen kural: Almanca düşünmek, Alman dilinin mantığına uymak, Özdamar’ın romanında bilerek, inadına çiğneniyor. Denediği yöntem, bir Türkün, Almanca yazarken Almanca’ya kendi dilinin canlılık, somutluk, renklilik gibi özelliklerini aşılayabileceğini gösteriyor. Romanın konusu Türkiye’de geçtiği, Türk halkının yaşayışı anlatıldığı için, bu girişim özellikle başarılı olmuş. Özdamar, Alman okuruna anlatmak istediği ülkesini, insanlarını, o insanların yaşayışını bu yolla, yani kültürü, yaşayışı, mentaliteyi dilde yansıtmakla canlandırmayı başarmış” yorumunda bulunmuştur.

1998 yılında yayımlanan “İstanbul-Berlin” üçlemesinin ikinci romanı Haliçli Köprü, bir genç kızın '68 hareketi zamanında Berlin, İstanbul ve Paris’teki maceralarını konu edinmektedir.. 2000 yılında üçüncü tiyatro oyunu Nuhun Gemisi ve öykü kitabı Aynadaki Avlu yayımlandı ve bu eserleri 2003 yılında yayımlanan üçlemenin son romanı Tuhaf Yıldızlar Dünyaya Bakıyor izledi. Bu romanda kendi yaşamından izlere de rastlamak mümkündür. 1970’lerde her şeyi geride bırakarak tiyatroda çalışmak için Berlin’e giden genç bir kadının gözünden Doğu ve Batı Berlin anlatılmaktadır.